Data Log
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
BILINGWIZM FRANCUSKO-POLSKI W LISTACH KRÓLOWEJ MARYSIEŃKI – ANALIZA STRUKTURALNA
Kontakt: Rafał Zarębski
SOCJOLINGWISTYKA,
Tom 36 Nr 1 (2022): Socjolingwistyka
Abstrakt
Marie-Casimire-Louise de la Grange d’Arquien (1641–1716), znana w Polsce jako królowa Marysieńka, zapisała się w historii Polski nie tylko jako żona wojewody Jana Zamoyskiego, a później, po jego śmierci, żona króla Polski, Jana III Sobieskiego, lecz także jako adresatka sławnych listów króla, a wreszcie – autorka listów do męża. Te listy zostały napisane zasadniczo po francusku (język pierwszy – L1), jednakże zawierają one również segmenty w języku polskim (język drugi – L2). W artykule przeprowadzono analizę mechanizmów (przełączanie kodów – ang. code-switching, mieszanie kodów – ang. code-mixing) dotyczących włączania języka polskiego do tekstu francuskiego. Służy ona ukazaniu bilingwalnego charakteru XVII-wiecznej korespondencji królowej do obu mężów. W badanych tekstach dochodziło do różnych typów przełączania kodów (przełączanie zewnątrzzdaniowe, przełączanie międzyzdaniowe, przełączanie wewnątrzzdaniowe), a także do zjawisk z pogranicza przełączania i mieszania kodów (zwłaszcza w tych miejscach, w których język polski stawał się kodem dominującym). W artykule nacisk położono tylko na niektóre typy zjawisk ilościowo-jakościowych, takie jak: długość i typ segmentów polskich w tekście francuskim, ich kolejność i strategie włączania, relacje składniowo-semantyczne między tekstem francuskim a wtrętami polskimi. Pionierski charakter analiz polega na tym, że badaniom poddano historyczny bilingwizm francusko-polski przeciętnego użytkownika języka, choć wykształconego zgodnie ze standardami XVII-wiecznego kształcenia kobiet wywodzących się z arystokracji. Do tej pory badania dawnej dwujęzyczności w odniesieniu do języka francuskiego i polskiego dotyczyły głównie bilingwizmu polsko-francuskiego wybitnych użytkowników języka polskiego – pisarzy, np. Adama Mickiewicza, Zygmunta Krasińskiego (Ligara 1987, 2010, 2014a, 2014b). W wyniku analizy formalnej wykładników transkodowych stwierdzono, że autorka listów swobodnie poruszała się w obrębie obu języków, co świadczy o jej pełnym bilingwizmie. Mimo że zasadniczo funkcję języka dominującego (języka – gospodarza) pełnił w analizowanych listach język francuski, a język polski odgrywał rolę drugorzędną (przynajmniej w aspekcie ilościowym), można z pewnością stwierdzić, że kompetencje w zakresie obu języków stanowiły w umyśle królowej zwartą strukturę.
Słowa kluczowe
- Borawski, S., i M. Cybulski. 2021. „Postęp i innowacyjność a konwencjonalizująca potrzeba stabilności. Kontakty międzyetniczne i udział wzorców obcych w kształtowaniu standardów zachowań językowych”. W Historia języka polskiego jako doświadczenia wspólnotowego, t. 1, red. S. Borawski, i M. Cybulski. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 124-157.
- Głuszkowski, M. 2010. „Typy przełączania kodu w rosyjsko-polskiej dwujęzyczności staroobrzędowców regionu suwalsko-augustowskiego”. Slavia Orientalis LIX, 2010/1: 81-98.
- Głuszkowski, M. 2015. „Typy przełączania kodów w społeczności polskich emigrantów na Syberii – mieszkańców wsi Wierszyna koło Irkucka”. W Słowianie na emigracji. Literatura –kultura – język, red. B. Kodzis, i M. Giej. Opole-Racibórz: Uniwersytet Opolski, PWSZ w Raciborzu, 551-560.
- Grevisse, M. 2018. Le petit bon usage de la langue française. Grammaire. C. Fairon, A.-C. Simon d’après l’œuvre de M. Grevisse. Paris: De Boeck Supérieur.
- Hamers, J. F., i M. Blanc. 1983. Bilingualité et bilinguisme. Bruxelles: Mardaga.
- Haugen, E. 1953. The Norwegian Language in America: A Study in Bilingual Behaviour. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
- Krążyńska, Z., i T. Mika. 2018. Kazania świętokrzyskie w perspektywie tekstowej i ogólnojęzykowej. Poznań: Wydanictwo Rys.
- Kukulski, L. 1966. Maria Kazimiera d’Arquien de la Grange. Listy do Jana Sobieskiego, oprac. Leszek Kukulski. Warszawa: Czytelnik.
- Ligara, B. 1987. Galicyzmy leksykalne w listach Zygmunta Krasińskiego na tle wpływów francuskich w polszczyźnie XIX wieku (studium bilingwizmu polsko-francuskiego). Kraków: Wydawnictwo UJ.
- Ligara, B. 2010. „Bilingwizm polsko-francuski Adama Mickiewicza. W stronę antropologii lingwistycznej”. LingVaria 2 (10): 141–170.
- Ligara, B. 2011. „Dwujęzyczność twórców literatury polskiej jako problem badawczy historii języka”. LingVaria 1 (11): 165–178.
- Ligara, B. 2014a. „Bilingwizm w tekście zapisany. Cz. I. Status lingwistyczny. Paradygmaty badawcze”. LingVaria 1 (17): 149-169.
- Ligara, B. 2014b. „Bilingwizm w tekście zapisany. Cz. II: Wykładniki transkodowe. Gatunki”. LingVaria 2 (18): 139–174.
- Ligara, B. 2015. „Une vie dans deux langues, le bilinguisme polonais-français de Zygmunt Krasiński à la lumière de son ɶuvre épistolaire et littéraire”. Revue des Études Slaves 86 (4): 427–445.
- Ligara, B. 2018. „Badania bilingwizmu i wielojęzyczności wybitnych nosicieli języka w przestrzeni języka polskiego: nowa subdomena historii języka?”. W Historia języka w XXI wieku. Stan i perspektywy, red. M. Pastuch, M. Siuciak, przy współpracy K. Wąsińskiej i W. Wilczek. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 97-108.
- Ligara, B. 2020, „Metajęzykowe działania na tekście osoby dwujęzycznej”. LingVaria 2 (30): 273-296.
- Masłej, D. 2020. Jak rodził się średniowieczny tekst. Tak zwane Kazania augustiańskie w perspektywie historycznojęzykowej. Poznań: Wydawnictwo PSP.
- Mejor, M. 2015. Florilegium. Studia o literaturze łacińskiej XIII-XVII wieku w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa.
- Mika, T. 2021, „Kazania świętokrzyskie” – od rękopisu do zrozumienia tekstu. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
- Miodunka, W. T. 2011. „Między etniczno-genealogicznym a kulturowym rozumieniem narodu. O potrzebie historycznojęzykowych badań polszczyzny jako języka obcego i drugiego”. LingVaria 1 (11): 179-204.
- Miodunka, W. T. 2014. „Dwujęzyczność polsko-obca w Polsce i poza jej granicami : rozwój i perspektywy badań”. LingVaria 1 (17): 199-226.
- Muysken, P. 2000. Bilingual speech: a typology of code-mixing. Cambridge: Cambridge University Press.
- Poplack S., „Sometimes I’ll start a sentence in Spanish y termino en Español. Linguistics”. Linguistics 18: 581-618.
- PR: Le nouveau Petit Robert dictionnaire alphabétique et analogique de la Langue Française. 2008, texte remanié et amplifié sous la direction de J. Rey-Debove, A. Rey. Paris: Dictionnaires le Robert.
- Prieur, J.-M. 2006. „Contact de langues et positions subjectives”. Langage et société 2, № 116: 111-118. https://www.cairn.info/revue-langage-et-societe-2006-2-page-111.htm (10 września 2021).
- Riegel, M., J.-Ch. Pellat, R. Rioul. 1997. Grammaire méthodique du français, 3e ed. corr. Paris: Presses Universitaires de France.
- Schendl, H. 1996. „Text types and code-switching in medieval and Early Modern English”. Vienna English Working Papers 5 (1/2): 50-62.
- Szczepankowska, I. 2004. Studia nad polszczyzną epoki stanisławowskiej. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
- Targosz, K. 1997. Sawantki w Polsce XVII w. Aspiracje intelektualne kobiet ze środowisk dworskich. Warszawa: Wydawnictwo Retro-Art.
- Urbańczyk, S. 1967. „Polszczyzna Marysieńki Sobieskiej”. Język Polski XLVII: 168–173.
- Walczak, B. 1986. „Galicyzmy w polszczyźnie na tle historii związków polsko-francuskich”. Rozprawy Komisji Językowej łódzkiego Towarzystwa Naukowego XXXII: 291-298.
- Weinreich, Uriel. 1953. Languages in contact: Findings and problems. New York: Linguistic Circle of New York.
- Zarębski, R. 2019. „Bilingwizm polsko-francuski w perspektywie diachronicznej – stan badań i postulaty badawcze”. Poradnik Językowy 4: 7-20.
- WYKAZ ŹRÓDEŁ
- Arch.: Archiwum Akt Dawnych, Archiwum Ordynacji Zamoyskich, sygn. 1165; Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie, sygn. 5885/III, vol. 130.
- Kluczycki, F. 1880. Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego, t. I. Kraków: Akademia Umiejętności.
- Listy 1966: Maria Kazimiera d’Arquien de la Grange. Listy do Jana Sobieskiego, oprac. L. Kukulski. Warszawa: Czytelnik.
Referencje
Borawski, S., i M. Cybulski. 2021. „Postęp i innowacyjność a konwencjonalizująca potrzeba stabilności. Kontakty międzyetniczne i udział wzorców obcych w kształtowaniu standardów zachowań językowych”. W Historia języka polskiego jako doświadczenia wspólnotowego, t. 1, red. S. Borawski, i M. Cybulski. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 124-157.
Głuszkowski, M. 2010. „Typy przełączania kodu w rosyjsko-polskiej dwujęzyczności staroobrzędowców regionu suwalsko-augustowskiego”. Slavia Orientalis LIX, 2010/1: 81-98.
Głuszkowski, M. 2015. „Typy przełączania kodów w społeczności polskich emigrantów na Syberii – mieszkańców wsi Wierszyna koło Irkucka”. W Słowianie na emigracji. Literatura –kultura – język, red. B. Kodzis, i M. Giej. Opole-Racibórz: Uniwersytet Opolski, PWSZ w Raciborzu, 551-560.
Grevisse, M. 2018. Le petit bon usage de la langue française. Grammaire. C. Fairon, A.-C. Simon d’après l’œuvre de M. Grevisse. Paris: De Boeck Supérieur.
Hamers, J. F., i M. Blanc. 1983. Bilingualité et bilinguisme. Bruxelles: Mardaga.
Haugen, E. 1953. The Norwegian Language in America: A Study in Bilingual Behaviour. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
Krążyńska, Z., i T. Mika. 2018. Kazania świętokrzyskie w perspektywie tekstowej i ogólnojęzykowej. Poznań: Wydanictwo Rys.
Kukulski, L. 1966. Maria Kazimiera d’Arquien de la Grange. Listy do Jana Sobieskiego, oprac. Leszek Kukulski. Warszawa: Czytelnik.
Ligara, B. 1987. Galicyzmy leksykalne w listach Zygmunta Krasińskiego na tle wpływów francuskich w polszczyźnie XIX wieku (studium bilingwizmu polsko-francuskiego). Kraków: Wydawnictwo UJ.
Ligara, B. 2010. „Bilingwizm polsko-francuski Adama Mickiewicza. W stronę antropologii lingwistycznej”. LingVaria 2 (10): 141–170.
Ligara, B. 2011. „Dwujęzyczność twórców literatury polskiej jako problem badawczy historii języka”. LingVaria 1 (11): 165–178.
Ligara, B. 2014a. „Bilingwizm w tekście zapisany. Cz. I. Status lingwistyczny. Paradygmaty badawcze”. LingVaria 1 (17): 149-169.
Ligara, B. 2014b. „Bilingwizm w tekście zapisany. Cz. II: Wykładniki transkodowe. Gatunki”. LingVaria 2 (18): 139–174.
Ligara, B. 2015. „Une vie dans deux langues, le bilinguisme polonais-français de Zygmunt Krasiński à la lumière de son ɶuvre épistolaire et littéraire”. Revue des Études Slaves 86 (4): 427–445.
Ligara, B. 2018. „Badania bilingwizmu i wielojęzyczności wybitnych nosicieli języka w przestrzeni języka polskiego: nowa subdomena historii języka?”. W Historia języka w XXI wieku. Stan i perspektywy, red. M. Pastuch, M. Siuciak, przy współpracy K. Wąsińskiej i W. Wilczek. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 97-108.
Ligara, B. 2020, „Metajęzykowe działania na tekście osoby dwujęzycznej”. LingVaria 2 (30): 273-296.
Masłej, D. 2020. Jak rodził się średniowieczny tekst. Tak zwane Kazania augustiańskie w perspektywie historycznojęzykowej. Poznań: Wydawnictwo PSP.
Mejor, M. 2015. Florilegium. Studia o literaturze łacińskiej XIII-XVII wieku w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa.
Mika, T. 2021, „Kazania świętokrzyskie” – od rękopisu do zrozumienia tekstu. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Miodunka, W. T. 2011. „Między etniczno-genealogicznym a kulturowym rozumieniem narodu. O potrzebie historycznojęzykowych badań polszczyzny jako języka obcego i drugiego”. LingVaria 1 (11): 179-204.
Miodunka, W. T. 2014. „Dwujęzyczność polsko-obca w Polsce i poza jej granicami : rozwój i perspektywy badań”. LingVaria 1 (17): 199-226.
Muysken, P. 2000. Bilingual speech: a typology of code-mixing. Cambridge: Cambridge University Press.
Poplack S., „Sometimes I’ll start a sentence in Spanish y termino en Español. Linguistics”. Linguistics 18: 581-618.
PR: Le nouveau Petit Robert dictionnaire alphabétique et analogique de la Langue Française. 2008, texte remanié et amplifié sous la direction de J. Rey-Debove, A. Rey. Paris: Dictionnaires le Robert.
Prieur, J.-M. 2006. „Contact de langues et positions subjectives”. Langage et société 2, № 116: 111-118. https://www.cairn.info/revue-langage-et-societe-2006-2-page-111.htm (10 września 2021).
Riegel, M., J.-Ch. Pellat, R. Rioul. 1997. Grammaire méthodique du français, 3e ed. corr. Paris: Presses Universitaires de France.
Schendl, H. 1996. „Text types and code-switching in medieval and Early Modern English”. Vienna English Working Papers 5 (1/2): 50-62.
Szczepankowska, I. 2004. Studia nad polszczyzną epoki stanisławowskiej. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Targosz, K. 1997. Sawantki w Polsce XVII w. Aspiracje intelektualne kobiet ze środowisk dworskich. Warszawa: Wydawnictwo Retro-Art.
Urbańczyk, S. 1967. „Polszczyzna Marysieńki Sobieskiej”. Język Polski XLVII: 168–173.
Walczak, B. 1986. „Galicyzmy w polszczyźnie na tle historii związków polsko-francuskich”. Rozprawy Komisji Językowej łódzkiego Towarzystwa Naukowego XXXII: 291-298.
Weinreich, Uriel. 1953. Languages in contact: Findings and problems. New York: Linguistic Circle of New York.
Zarębski, R. 2019. „Bilingwizm polsko-francuski w perspektywie diachronicznej – stan badań i postulaty badawcze”. Poradnik Językowy 4: 7-20.
WYKAZ ŹRÓDEŁ
Arch.: Archiwum Akt Dawnych, Archiwum Ordynacji Zamoyskich, sygn. 1165; Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie, sygn. 5885/III, vol. 130.
Kluczycki, F. 1880. Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego, t. I. Kraków: Akademia Umiejętności.
Listy 1966: Maria Kazimiera d’Arquien de la Grange. Listy do Jana Sobieskiego, oprac. L. Kukulski. Warszawa: Czytelnik.