Data Log
Przemianki, czyli miana towarzyskie jako znak inicjacji w polskich cechach rzemieślniczych
Kontakt: Danuta Lech-Kirstein
SOCJOLINGWISTYKA,
Tom 33 (2019): Socjolingwistyka
Abstrakt
Przedmiotem artykułu są tzw. przemianki, czyli miana towarzyskie, które zostały wyekscerpowane z opolskiej księgi cechowej garncarzy z lat 1727-1820 znajdującej się w Archiwum Państwowym w Opolu. Temat ten jest ważnym uzupełnieniem ustaleń dotyczących polskiej antroponimii, gdyż jak twierdzą historycy, nazwy te, mające charakter przezwiskowy (np. Płaczybabka, Marionek, Fiolla, Goniwiecha), stawały się w późniejszym okresie oficjalnymi nazwiskami. Nazwy osobowe pokazane są na tle funkcjonowania grupy społecznej XVIII-XIX-wiecznych rzemieślników, w szczególności ukazana jest rola cechów w szkoleniu młodych fachowców oraz związane z tym zwyczaje. Przemianki są bowiem dowodem istnienia obrzędów przejścia w polskich cechach rzemieślniczych oraz reliktem dawnych obrzędów inicjacji.
Słowa kluczowe
- Balušok V.G. 1987: Obrâdy i obyčai žiznennogo cikla ukrainskih cehovyh remeslennikov (XVI — seredina XVII v.), Sovetskaâ Ètnografiâ 2, 41–51.
- Bimler-Mackiewicz E. 2004: Znaki cechowe i ich funkcje na ziemiach polskich. Studium źródłoznawcze, Warszawa: Wydawnictwo DiG.
- Eliade M. 1993: Kowale i alchemicy, tłum. A. Leder, Warszawa: Aletheia.
- Eliade M. 1997: Inicjacja, obrzędy, stowarzyszenia tajemne. Narodziny mistyczne, tłum. K. Kocjan, Kraków: Znak.
- Gennep A. van 2006: Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii. O bramie i progu, o gościnności i adopcji, o ciąży i porodzie, o narodzinach, dzieciństwie, dojrzewaniu i inicjacji, o święceniach kapłańskich i koronacji królów, o zaręczynach i zaślubinach, o pogrzebie i porach roku, i o wielu innych rzeczach, tłum. B. Biały, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
- Horn M. 1966: Rzemiosło miejskie województwa bełskiego w pierwszej połowie XVII wieku. Zagadnienie kryzysu gospodarczego Rzeczpospolitej Szlacheckiej w XVII wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich.
- Hrynkiewicz-Adamskich B. 2013: Drevnerusskie antroponimy ot nazvanij po rodu zanâtij v kontekste tradicionnoj slavânskoj obrâdnosti, [w:] Ksenicz A., Stasińska P., Bielniak N., Urban-Podolan A. (red.), Epoka a literatura i język w Słowiańszczyźnie Wschodniej, Zielona Góra: Wydawnictwo Uniwersytetu Zielonogórkiego, 321–332.
- Leach E. 2010: Kultura i komunikowanie. Logika powiązań symbolicznych. Wprowadzenie do analizy strukturalnej w antropologii społecznej, tłum. M. Buchowski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Łoziński W. 1901: Sztuka lwowska w XVI i XVII wieku. Architektura i rzeźba, Lwów: Oficyna Wydawnicza INTERIM.
- Pachoński J. 1956: Zmierzch sławetnych. Z życia mieszczan w Krakowie w XVII i XVIII wieku, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
- Pazdro Z. 1900: Uczniowie i towarzysze cechów krakowskich od drugiej połowy wieku XIV. do połowy wieku XVII, Lwów: Z drukarni Wł. Łozińskiego (Zarządca W.J. Weber).
- Półtorak Z. 1989: Lecznictwo ludowe rodzimej ludności Opolszczyzny, Opole: Instytut Śląski w Opolu.
- Ptaśnik J. 1949: Miasta i mieszczaństwo w dawnej Polsce, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
- Rembowska I. 1971: Gdański cech złotników od XIV do końca XVIII w., Gdańsk: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich.
- Riabinin J. 1936: Nazwiska, przezwiska i przemianki dawnych mieszczan lubelskich, Lublin: Wydawnictwo Głos Lubelski.
- Sarnowska-Giefing I., 2016: Ślady dyfuzji kulturowej w antroponimii Poznania w XVI–XVIII wieku, Onomastica LX, 107–118.
- Szot-Radziszewska E. 2005: Sekrety ziół. Wiedza ludowa, magia, obrzędy, leczenie, Warszawa: Wydawnictwo TRIO.
- Tomczyk D. 1975: Pieczęcie górnośląskich cechów rzemieślniczych z XV–XVIII w. i ich znaczenie historyczne, Opole: Wydawnictwo Instytutu Śląskiego.
- Tomczyk D. 1976: Studia z dziejów rzemiosła Śląska Opolskiego przed epoką kapitalizmu, Opole: Wydawnictwo Instytutu Śląskiego.
- Wallis S. 1995: Stanisława Wallisa zielnik roślin leczniczych i magicznych: do druku przygotowała Z. Brachaczek, Chorzów: Muzeum w Chorzowie.
Referencje
Balušok V.G. 1987: Obrâdy i obyčai žiznennogo cikla ukrainskih cehovyh remeslennikov (XVI — seredina XVII v.), Sovetskaâ Ètnografiâ 2, 41–51.
Bimler-Mackiewicz E. 2004: Znaki cechowe i ich funkcje na ziemiach polskich. Studium źródłoznawcze, Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Eliade M. 1993: Kowale i alchemicy, tłum. A. Leder, Warszawa: Aletheia.
Eliade M. 1997: Inicjacja, obrzędy, stowarzyszenia tajemne. Narodziny mistyczne, tłum. K. Kocjan, Kraków: Znak.
Gennep A. van 2006: Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii. O bramie i progu, o gościnności i adopcji, o ciąży i porodzie, o narodzinach, dzieciństwie, dojrzewaniu i inicjacji, o święceniach kapłańskich i koronacji królów, o zaręczynach i zaślubinach, o pogrzebie i porach roku, i o wielu innych rzeczach, tłum. B. Biały, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Horn M. 1966: Rzemiosło miejskie województwa bełskiego w pierwszej połowie XVII wieku. Zagadnienie kryzysu gospodarczego Rzeczpospolitej Szlacheckiej w XVII wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich.
Hrynkiewicz-Adamskich B. 2013: Drevnerusskie antroponimy ot nazvanij po rodu zanâtij v kontekste tradicionnoj slavânskoj obrâdnosti, [w:] Ksenicz A., Stasińska P., Bielniak N., Urban-Podolan A. (red.), Epoka a literatura i język w Słowiańszczyźnie Wschodniej, Zielona Góra: Wydawnictwo Uniwersytetu Zielonogórkiego, 321–332.
Leach E. 2010: Kultura i komunikowanie. Logika powiązań symbolicznych. Wprowadzenie do analizy strukturalnej w antropologii społecznej, tłum. M. Buchowski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Łoziński W. 1901: Sztuka lwowska w XVI i XVII wieku. Architektura i rzeźba, Lwów: Oficyna Wydawnicza INTERIM.
Pachoński J. 1956: Zmierzch sławetnych. Z życia mieszczan w Krakowie w XVII i XVIII wieku, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Pazdro Z. 1900: Uczniowie i towarzysze cechów krakowskich od drugiej połowy wieku XIV. do połowy wieku XVII, Lwów: Z drukarni Wł. Łozińskiego (Zarządca W.J. Weber).
Półtorak Z. 1989: Lecznictwo ludowe rodzimej ludności Opolszczyzny, Opole: Instytut Śląski w Opolu.
Ptaśnik J. 1949: Miasta i mieszczaństwo w dawnej Polsce, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Rembowska I. 1971: Gdański cech złotników od XIV do końca XVIII w., Gdańsk: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich.
Riabinin J. 1936: Nazwiska, przezwiska i przemianki dawnych mieszczan lubelskich, Lublin: Wydawnictwo Głos Lubelski.
Sarnowska-Giefing I., 2016: Ślady dyfuzji kulturowej w antroponimii Poznania w XVI–XVIII wieku, Onomastica LX, 107–118.
Szot-Radziszewska E. 2005: Sekrety ziół. Wiedza ludowa, magia, obrzędy, leczenie, Warszawa: Wydawnictwo TRIO.
Tomczyk D. 1975: Pieczęcie górnośląskich cechów rzemieślniczych z XV–XVIII w. i ich znaczenie historyczne, Opole: Wydawnictwo Instytutu Śląskiego.
Tomczyk D. 1976: Studia z dziejów rzemiosła Śląska Opolskiego przed epoką kapitalizmu, Opole: Wydawnictwo Instytutu Śląskiego.
Wallis S. 1995: Stanisława Wallisa zielnik roślin leczniczych i magicznych: do druku przygotowała Z. Brachaczek, Chorzów: Muzeum w Chorzowie.