Data Log
Fleksyjne wykładniki stylizacji na polszczyznę Żydów w przedwojennym szmoncesie kabaretowym
Kontakt: Anna Krasowska
SOCJOLINGWISTYKA,
Tom 33 (2019): Socjolingwistyka
Abstrakt
Artykuł jest poświęcony stylizacji językowej w przedwojennych szmoncesach kabaretowych. Przyjmując perspektywę lingwistyczną, autorka analizuje zjawiska fleksyjne, które stały się językową kanwą szmoncesów: błędy związane niedostateczną znajomością polszczyzny oraz interferencje wewnętrzne i zewnętrzne (z językiem jidysz). W tekstach kabaretowych zabiegi te pełnią funkcję identyfikacyjną (wskazują na żydowskiego bohatera utworu) i gatunkotwórczą, służą także wywołaniu efektu komicznego. Analiza środków wykorzystanych przez autorów szmoncesów jest rozszerzeniem i uzupełnieniem badań nad polszczyzną Żydów w tekstach literackich
i ludowych, które w latach 80. XX w. prowadziła Maria Brzezina.
Słowa kluczowe
- Altbauer M. 2002: Wzajemne wpływy polsko-żydowskie w dziedzinie językowej, wyb. i oprac. M. Brzezina, Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
- Appignanesi L. 1990: Kabaret, tłum. A. Kreczmar, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
- Berman I. 1937: Co to jest szmonces? Pierwsza przejażdżka po Nowaczyńskim, Sygnały 34, 8.
- Brzezina M. 1986: Polszczyzna Żydów, Warszawa–Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
- Brzezina M. 2009: Socjostylistyka a dzieje literatury polskiej. Studia nad stylizacją językową w utworach literackich, Kraków: Collegium Columbinum.
- Cała A., Węgrzynek H., Zalewska G. 2000: Historia i kultura Żydów polskich. Słownik, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
- Ciesłowska K. 2017: Realizacja stylizacji na polszczyznę Żydów w angielskich przekładach „Meira Ezofowicza” Elizy Orzeszkowej, Language and Literary Studies of Warsaw 7, 72–86, https://www.researchgate.net/publication/327034368... [4.03.2019].
- Dąbrowska A., Pasieka M. 2014: Badania błędów cudzoziemców prowadzone w Szkole Języka Polskiego i Kultury dla Cudzoziemców UWr, [w:] Dąbrowska A., Dobesz U. (red.), 40 lat wrocławskiej glottodydaktyki polonistycznej. Teoria i praktyka, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 331–342.
- Dubisz S. 1996: O stylizacji językowej, Język Artystyczny 10, 11–21.
- Fleischer M. 2002: Konstrukcja rzeczywistości, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
- Fox D. 2004: Teatralny rodowód Lopka. Na marginesie szmoncesu, [w:] Udalska E. (red.), Żydzi w lustrze dramatu, teatru i krytyki teatralnej, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 185–201.
- Geller E. 1994: Jidysz — język Żydów polskich, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Jadacka H. 2009: Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Kamińska M. 1991: Stylizacja na polszczyznę Żydów w łódzkich tekstach mówionych, Prace Językoznawcze 19, 78–81.
- Kasperek J. 2012: Stylizacja językowa na polszczyznę Żydów w utworze Karola Miarki „Mosiek Spekulant”, Język w Komunikacji 2, 103–110.
- Krukowski K. 1982: Mała antologia kabaretu, Warszawa: Wydawnictwa Radia i Telewizji.
- Lechoń J. 1967: Dziennik, Londyn: Wydawnictwo Wiadomości.
- Sawicka J. 1986: Julian Tuwim, Warszawa: Wiedza Powszechna.
- Siuciak M. 1994: Stylizacja wypowiedzi żydowskich w sztukach najpopularniejszych śląskich dramatopisarzy z drugiej połowy XIX wieku, Prace Językoznawcze 22: Studia historycznojęzykowe, red. A. Kowalska, Katowice, 122–135.
- Sławiński J. 2000: Szmonces, [w:] Sławiński J. (red.), Słownik terminów literackich, wyd. 3, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
- Słonimski A. 1975: Alfabet wspomnień, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
- Szapiro P. 2007: Przedmowa, [w:] Zaruba J., Żółtko i Eierweiss: żydowskie twarze, Warszawa: Rosner i Wspólnicy.
- Uścińska A. 2012: Elegia starozakonna, czyli szmonces w kabarecie polskim jako żart z pogranicza kultur, [w:] Fox D., Mikołajczyk J. (red.), Jaki jest kabaret?, Katowice: Oficyna Wydawnicza Wacław Walasek, 93–114.
- Uścińska A. 2014: Szmonces w polskim kabarecie dwudziestolecia międzywojennego, [w:] Brzozowska D., Chłopicki W. (red.), Humor polski, Kraków: Tertium, 495–517.
- Zawada A. 1995: Dwudziestolecie literackie, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 129–130.
- Żebrowski R. 2003: Szmonces, [w:] Borzymińska Z., Żebrowski R. (red.), Polski słownik judaistyczny: dzieje, kultura, religia, ludzie, t. 2, Warszawa: Prószyński i S-ka.
- Żółkiewska A. 2013: „Dowcipkująca głupota”, czyli czym jest szmonces, Cwiszn 1–2, 35–41.
Referencje
Altbauer M. 2002: Wzajemne wpływy polsko-żydowskie w dziedzinie językowej, wyb. i oprac. M. Brzezina, Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Appignanesi L. 1990: Kabaret, tłum. A. Kreczmar, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Berman I. 1937: Co to jest szmonces? Pierwsza przejażdżka po Nowaczyńskim, Sygnały 34, 8.
Brzezina M. 1986: Polszczyzna Żydów, Warszawa–Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Brzezina M. 2009: Socjostylistyka a dzieje literatury polskiej. Studia nad stylizacją językową w utworach literackich, Kraków: Collegium Columbinum.
Cała A., Węgrzynek H., Zalewska G. 2000: Historia i kultura Żydów polskich. Słownik, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Ciesłowska K. 2017: Realizacja stylizacji na polszczyznę Żydów w angielskich przekładach „Meira Ezofowicza” Elizy Orzeszkowej, Language and Literary Studies of Warsaw 7, 72–86, https://www.researchgate.net/publication/327034368... [4.03.2019].
Dąbrowska A., Pasieka M. 2014: Badania błędów cudzoziemców prowadzone w Szkole Języka Polskiego i Kultury dla Cudzoziemców UWr, [w:] Dąbrowska A., Dobesz U. (red.), 40 lat wrocławskiej glottodydaktyki polonistycznej. Teoria i praktyka, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 331–342.
Dubisz S. 1996: O stylizacji językowej, Język Artystyczny 10, 11–21.
Fleischer M. 2002: Konstrukcja rzeczywistości, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Fox D. 2004: Teatralny rodowód Lopka. Na marginesie szmoncesu, [w:] Udalska E. (red.), Żydzi w lustrze dramatu, teatru i krytyki teatralnej, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 185–201.
Geller E. 1994: Jidysz — język Żydów polskich, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Jadacka H. 2009: Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kamińska M. 1991: Stylizacja na polszczyznę Żydów w łódzkich tekstach mówionych, Prace Językoznawcze 19, 78–81.
Kasperek J. 2012: Stylizacja językowa na polszczyznę Żydów w utworze Karola Miarki „Mosiek Spekulant”, Język w Komunikacji 2, 103–110.
Krukowski K. 1982: Mała antologia kabaretu, Warszawa: Wydawnictwa Radia i Telewizji.
Lechoń J. 1967: Dziennik, Londyn: Wydawnictwo Wiadomości.
Sawicka J. 1986: Julian Tuwim, Warszawa: Wiedza Powszechna.
Siuciak M. 1994: Stylizacja wypowiedzi żydowskich w sztukach najpopularniejszych śląskich dramatopisarzy z drugiej połowy XIX wieku, Prace Językoznawcze 22: Studia historycznojęzykowe, red. A. Kowalska, Katowice, 122–135.
Sławiński J. 2000: Szmonces, [w:] Sławiński J. (red.), Słownik terminów literackich, wyd. 3, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Słonimski A. 1975: Alfabet wspomnień, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Szapiro P. 2007: Przedmowa, [w:] Zaruba J., Żółtko i Eierweiss: żydowskie twarze, Warszawa: Rosner i Wspólnicy.
Uścińska A. 2012: Elegia starozakonna, czyli szmonces w kabarecie polskim jako żart z pogranicza kultur, [w:] Fox D., Mikołajczyk J. (red.), Jaki jest kabaret?, Katowice: Oficyna Wydawnicza Wacław Walasek, 93–114.
Uścińska A. 2014: Szmonces w polskim kabarecie dwudziestolecia międzywojennego, [w:] Brzozowska D., Chłopicki W. (red.), Humor polski, Kraków: Tertium, 495–517.
Zawada A. 1995: Dwudziestolecie literackie, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 129–130.
Żebrowski R. 2003: Szmonces, [w:] Borzymińska Z., Żebrowski R. (red.), Polski słownik judaistyczny: dzieje, kultura, religia, ludzie, t. 2, Warszawa: Prószyński i S-ka.
Żółkiewska A. 2013: „Dowcipkująca głupota”, czyli czym jest szmonces, Cwiszn 1–2, 35–41.