WSPÓLNOTA KOMUNIKATYWNA NIEMCÓW NADWOŁŻAŃSKICH I JEJ JĘZYK ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM OKRESU PO 1917 ROKU

Abstrakt

Celem artykułu jest ukazanie dynamiki przemian, w tym – przemian językowych, które zaszły w obrębie wspólnoty Niemców Powołża (wspólnota komunikatywna) od momentu powstania w 2. połowie XVIII wieku w Rosji pierwszych skupisk osadniczych nad Wołgą aż po rok 1941, kiedy to, po ataku Niemiec na Związek Sowiecki, na mocy dekretu wydanego przez Prezydium Rady Najwyższej ZSRS zesłano Niemców nadwołżańskich do Kazachstanu i na Syberię. W swoich rozważaniach skoncentruję się na latach 20. i 30. XX wieku, czyli na okresie, gdy po rewolucji październikowej 1917 roku rozpoczęto w Rosji, a później – w ZSRS, którego integralną częścią stała się Republika Niemców Powołża, tworzenie nowej formacji społecznej. Wiązało się to – z jednej strony – z powstaniem struktur społecznych odmiennych od dotychczasowych oraz z przebudową systemu sprawowania władzy i rządzenia państwem, a z drugiej – z ukształtowaniem się swoistego, nacechowanego ideologicznie wariantu języka niemieckiego (język biorcy), który w sposób nieunikniony ulegał wpływom języka rosyjskiego (język dawcy). Podstawę rozważań będzie stanowić – wybrana na potrzeby niniejszej publikacji – część korpusu sowietyzmów wyekscerpowanych z wydawnictw prasowych, które ukazywały się w latach 20. i 30. XX wieku w języku niemieckim na Powołżu. Posłużą one do językowej egzemplifikacji zjawisk i procesów społecznych w państwie rządzonym totalitarnie. Owe zjawiska i procesy determinowały treść ówczesnych praktyk językowych w wariancie pisanym i pozwalały – dzięki obowiązującym procedurom nazewniczym – na zakotwiczenie ich w strukturach tworzonych tekstów (prasowych). Elementy korpusu poddane analizie traktuję w kategoriach wiedzy zarchiwizowanej i utrwalonej w języku, której wydobycie stało się możliwe dzięki wykorzystaniu metod niemieckiego słowotwórstwa synchronicznego i potencjału deskrypcyjnego podstawowych pojęć lingwistyki kontaktu oraz powiązaniu ich z szeroką wiedzą specjalistyczną z zakresu funkcjonowania i rozwoju społeczno-politycznego i kulturowego państwa jako formy organizacji społeczeństwa na określonym terytorium.