Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Tekst miejski jako wyraz protestu. Analiza transparentów wykorzystywanych podczas warszawskich manifestacji antyrządowych w 2023 roku
Kontakt: Magdalena Makowska
SOCJOLINGWISTYKA,
Tom 38 Nr 1 (2024): Socjolingwistyka
Abstrakt
Wraz z dynamicznie zmieniającym się światem zmianom podlegają także funkcje pełnione przez współczesne przestrzenie miejskie. Oprócz tego, że przestrzenie te służą komunikacji i – często przypadkowym – spotkaniom wielu ludzi, regularnie stają się także areną, dzięki której ich stali i czasowi użytkownicy mogą prezentować swoje poglądy, wyrażać solidarność i wsparcie, ale też protestować wobec zjawisk i zdarzeń o charakterze lokalnym lub ogólnokrajowym.
Badacze skupieni wokół idei linguistic landscape z coraz większą uwagą przypatrują się miastu m.in. jako przestrzeni protestu, w której manifestują ludzie reprezentujący różne poglądy, mówiący różnymi językami, wywodzący się z różnych środowisk i należący do różnych grup zawodowych. Ich protest powoduje, że wśród typowych dla przestrzeni publicznych tekstów miejskich pojawiają się także komunikaty o charakterze protestacyjnym.
W artykule dokonano przeglądu literatury poświęconej miastu jako przestrzeni komunikacyjnej. Następnie – zachowując perspektywę linguistic landscape i mając na uwadze wyznaczniki tekstów miejskich – opisano stan badań poświęconych miastu jako przestrzeni protestu.
W dalszej części artykułu przeprowadzono analizę materiału badawczego, na który złożyło się 296 transparentów sfotografowanych podczas dwóch warszawskich manifestacji: 4 czerwca i 1 października 2023 roku. Analiza ta posłużyła zarówno odpowiedzi na pytanie o strukturę prezentowanych transparentów oraz dominujące w nich motywy służące realizacji określonych funkcji, jak też wskazaniu, po jakie środki językowe i wizualne sięgają autorzy, aby w formie kompaktowych komunikatów zwerbalizować i zwizualizować swój protest.
Wykazano, że protestujący wykorzystywali przede wszystkim komunikaty monomodalne (językowe, 74%), zaś komunikaty multimodalne (językowo-obrazowe, 26%) były reprezentowane w mniejszości. Wskazano także pięć zasadniczych funkcji miejskich tekstów protestacyjnych: funkcję informacyjno-identyfikacyjną, argumentacyjną, postulatywną, ludyczną i edukacyjną. Każdą z kategorii zilustrowano przy pomocy reprezentatywnych przykładów.
Słowa kluczowe
- Backhaus, P. 2007. Linguistic Landscapes: A Comparative Study of Urban Multilingualism in Tokyo. Clevedon: Multilingual Matters.
- Czachur, W. 2020. „Teksty minimalne jako przedmiot badań genologicznych”. Tekst i dyskurs – text und diskurs 13: 25–42.
- Foucault, M. 1984. „Of Other Spaces, Heterotopias”. Architecture, Mouvement, Continuité 5: 46–49.
- Gorter, D., i J. Cenoz. 2023. A Panorama of Linguistic Landscape Studies. Bristol, Jackson: Multilingual Matters.
- Jaworski, A., i C. Thurlow. 2010: „Introducing Semiotic Landscapes”. W Semiotic Landscapes: Language, Image, Space, red. A. Jaworski, i C. Thurlow. London, New York: Continuum, 1–40.
- Landry, R., i R. Bourhis. 1997. „Linguistic Landscape and Ethnolinguistic Vitality: An Empirical Study”. Journal of Language and Social Psychology 16(1): 23–49.
- Lefebvre, H. 1991. The Production of Space. Malden: Blackwell Publishing.
- Lou, J.J. 2016. The Linguistic Landscape of Chinatown: A Sociolinguistic Ethnography. Bristol: Multilingual Matters.
- Makowska, M. 2020. „Utekstowiona przestrzeń miejska w świetle badań mediolingwistycznych”. Socjolingwistyka 34: 113–130.
- Nijakowski, L.M. 2021. „Kim jest Annuszka? Strategie dyskursywne tekstów na transparentach w czasie protestów po wyroku Trybunału Konstytucyjnego w 2020 roku”. Dyskurs&Dialog 1: 95–109.
- Opiłowski, R. 2020. „Muster der kommunikativen Kreativität im urbanen Raum. Eine multimodale Perspektive”. W Text- und Diskurswelten in der massenmedialen Kommunikation, red. M. Cieszkowski, i J. Pociask. Berlin: Peter Lang, 199–220.
- Opiłowski, R., i M. Makowska. 2023. „Functional Discourses of Contemporary Multilingualism in Urban Texts: A case study of three capital cities: Warsaw, Berlin, and Luxembourg”. Moderna Språk 117(1): 20–43.
- Oślizło, M. 2021. „Memy wyszły na ulicę. Transkryptywny i multimodalny charakter transparentów Strajku Kobiet”. W Wokół Strajku Kobiet, red. E. Dziwak, i K. Gheorghe. Kraków–Katowice–Łódź: ArchaeGraph, 217–238.
- Schmitz, U. 2015. „Badanie płaszczyzn wizualnych. Wprowadzenie”. tłum. M. Makowska. W Lingwistyka mediów. Antologia tłumaczeń, red. R. Opiłowski, J. Jarosz, i P. Staniewski. Wrocław–Dresden: ATUT, Neisse Verlag, 57–77.
- Schmitz, U. 2018. „Media Linguistic Landescapes”. Journal für Medienlinguistik 1(1): 1–34.
- Sokół-Klein, A. 2022. „«No woman, no kraj»; «Girls just to wanna have choice», czyli o intertekstualności haseł umieszczanych na transparentach w czasie Strajku Kobiet jesienią 2020 roku”. Przegląd Środkowo-Wschodni 7: 247–264.
- Spolsky, B. 2020. „Linguistic landscape: The semiotics of public signage”. Linguistic Landscape 6(1): 2–15.
- Stöckl, H. 2015. „Czytanie tekstów językowo-obrazowych? Elementy kompetencji podstawowej”. tłum. J. Pociask. W Lingwistyka mediów. Antologia tłumaczeń, red. R. Opiłowski, J. Jarosz, i P. Staniewski. Wrocław–Dresden: ATUT, Neisse Verlag, 113–137.
- Śleziak, M. 2021. „Miejsce hasła i sloganu w komunikowaniu politycznym”. LingVaria XVI, 2(32): 81–92.
- Śleziak, M. 2022. „Jako obiekt, jako subiekt. Kobiety w polskich hasłach politycznych XX i XXI wieku”. Forum Lingwistyczne 9: 1–12.
- Tophinke, D., i E. Ziegler. 2019. „Einleitung: Die Stadt als öffentlicher Kommunikationsraum”, Zeitschrift für Germanistische Linguistik 47(2): 293–312.
- Voegelin, C.F. 1933. „Language and languages: An introduction to linguistics. Willem L. Graff”. American Anthropologist 35: 356–358.
- WSJP – Żmigrodzki P. (red.) 2007–, Wielki słownik języka polskiego, Kraków: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, http://www.wsjp.pl (18 stycznia 2024).
Referencje
Backhaus, P. 2007. Linguistic Landscapes: A Comparative Study of Urban Multilingualism in Tokyo. Clevedon: Multilingual Matters.
Czachur, W. 2020. „Teksty minimalne jako przedmiot badań genologicznych”. Tekst i dyskurs – text und diskurs 13: 25–42.
Foucault, M. 1984. „Of Other Spaces, Heterotopias”. Architecture, Mouvement, Continuité 5: 46–49.
Gorter, D., i J. Cenoz. 2023. A Panorama of Linguistic Landscape Studies. Bristol, Jackson: Multilingual Matters.
Jaworski, A., i C. Thurlow. 2010: „Introducing Semiotic Landscapes”. W Semiotic Landscapes: Language, Image, Space, red. A. Jaworski, i C. Thurlow. London, New York: Continuum, 1–40.
Landry, R., i R. Bourhis. 1997. „Linguistic Landscape and Ethnolinguistic Vitality: An Empirical Study”. Journal of Language and Social Psychology 16(1): 23–49.
Lefebvre, H. 1991. The Production of Space. Malden: Blackwell Publishing.
Lou, J.J. 2016. The Linguistic Landscape of Chinatown: A Sociolinguistic Ethnography. Bristol: Multilingual Matters.
Makowska, M. 2020. „Utekstowiona przestrzeń miejska w świetle badań mediolingwistycznych”. Socjolingwistyka 34: 113–130.
Nijakowski, L.M. 2021. „Kim jest Annuszka? Strategie dyskursywne tekstów na transparentach w czasie protestów po wyroku Trybunału Konstytucyjnego w 2020 roku”. Dyskurs&Dialog 1: 95–109.
Opiłowski, R. 2020. „Muster der kommunikativen Kreativität im urbanen Raum. Eine multimodale Perspektive”. W Text- und Diskurswelten in der massenmedialen Kommunikation, red. M. Cieszkowski, i J. Pociask. Berlin: Peter Lang, 199–220.
Opiłowski, R., i M. Makowska. 2023. „Functional Discourses of Contemporary Multilingualism in Urban Texts: A case study of three capital cities: Warsaw, Berlin, and Luxembourg”. Moderna Språk 117(1): 20–43.
Oślizło, M. 2021. „Memy wyszły na ulicę. Transkryptywny i multimodalny charakter transparentów Strajku Kobiet”. W Wokół Strajku Kobiet, red. E. Dziwak, i K. Gheorghe. Kraków–Katowice–Łódź: ArchaeGraph, 217–238.
Schmitz, U. 2015. „Badanie płaszczyzn wizualnych. Wprowadzenie”. tłum. M. Makowska. W Lingwistyka mediów. Antologia tłumaczeń, red. R. Opiłowski, J. Jarosz, i P. Staniewski. Wrocław–Dresden: ATUT, Neisse Verlag, 57–77.
Schmitz, U. 2018. „Media Linguistic Landescapes”. Journal für Medienlinguistik 1(1): 1–34.
Sokół-Klein, A. 2022. „«No woman, no kraj»; «Girls just to wanna have choice», czyli o intertekstualności haseł umieszczanych na transparentach w czasie Strajku Kobiet jesienią 2020 roku”. Przegląd Środkowo-Wschodni 7: 247–264.
Spolsky, B. 2020. „Linguistic landscape: The semiotics of public signage”. Linguistic Landscape 6(1): 2–15.
Stöckl, H. 2015. „Czytanie tekstów językowo-obrazowych? Elementy kompetencji podstawowej”. tłum. J. Pociask. W Lingwistyka mediów. Antologia tłumaczeń, red. R. Opiłowski, J. Jarosz, i P. Staniewski. Wrocław–Dresden: ATUT, Neisse Verlag, 113–137.
Śleziak, M. 2021. „Miejsce hasła i sloganu w komunikowaniu politycznym”. LingVaria XVI, 2(32): 81–92.
Śleziak, M. 2022. „Jako obiekt, jako subiekt. Kobiety w polskich hasłach politycznych XX i XXI wieku”. Forum Lingwistyczne 9: 1–12.
Tophinke, D., i E. Ziegler. 2019. „Einleitung: Die Stadt als öffentlicher Kommunikationsraum”, Zeitschrift für Germanistische Linguistik 47(2): 293–312.
Voegelin, C.F. 1933. „Language and languages: An introduction to linguistics. Willem L. Graff”. American Anthropologist 35: 356–358.
WSJP – Żmigrodzki P. (red.) 2007–, Wielki słownik języka polskiego, Kraków: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, http://www.wsjp.pl (18 stycznia 2024).