Czy istnieje jeszcze tabu w języku? (Na materiale internetowego słownika Čeština 2.0)

Abstrakt

Tematyka artykułu koncentruje się wokół tabu jako zjawiska społeczno-językowego, jego przekraczania oraz interdyscyplinarnych uwarunkowań i odniesień. Przedmiotem niniejszych rozważań są sposoby przekraczania tabu zarówno w planie języka, jak i w planie treści. Jako wyjściową przyjęto definicję traktującą o społecznym zakazie mówienia o określonych elementach rzeczywistości pozajęzykowej oraz zakazie używania słów uważanych powszechnie za obraźliwe i wulgarne (tabu tematyczne i wyrazowe). Wybór obiektu badania, jakim jest internetowy słownik Čestina 2.0, ma swoje uzasadnienie w fakcie, że współcześnie najpopularniejszą formą komunikacji międzyludzkiej jest internet. Wykształcił on niewątpliwie swoistą specyfikę porozumiewania się, regulowaną przez zasady tzw. netykiety, ale która cechuje się większą niż zazwyczaj emocjonalnością, swobodą i bezkarnością (wywołanymi przez poczucie względnej anonimowości, jaką daje komunikacja w sieci). Brak wizualnego kontaktu oraz ograniczenie postrzegania zmysłowego powodują, że słowo zastępuje tu emocje, co często przejawia się w zwiększonym upotocznieniu języka, często wręcz w jego wulgaryzacji. W trakcie analizy wykazano, że użytkownicy/twórcy analizowanego słownika świadomie lub nie, ale z dającą się zauważyć swobodą, łamią normy językowe i zwyczajowe (por. ang. on-line disinhibitation), a obszarami, do których najczęściej się odnoszą, są ludzka cielesność i seksualność, procesy fizjologiczne oraz śmierć i choroby. Wyraźnie zacierają się tu granice między zachowaniami prywatnymi, intymnymi a publicznymi, ludzkie ciało przestaje być obiektem kultu, często stając się w zamian obiektem agresji, kpin i poniżenia. W celu złagodzenia przekazywanych treści i/lub ominięcia zakazanych form wyrazowych, stosuje się niekiedy różnego rodzaju zabiegi eufemizacyjne (m.in. z wykorzystaniem wyrazów obcych), ale równie często stosuje się tzw. kakofemizmy (dysfemizmy), których celem jest obrażenie odbiorcy tekstu lub wyrażenie negatywnego stosunku do opisywanego zjawiska.