Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Zakres znaczeniowy pojęcia domu w języku polskim i chorwackim w czasie pandemii koronawirusa, na przykładzie kampanii medialnej "stay at home"
Kontakt: Edyta Koncewicz-Dziduch
SOCJOLINGWISTYKA,
Tom 38 Nr 1 (2024): Socjolingwistyka
Abstrakt
Celem artykułu jest porównanie pojęcia domu we współczesnym języku polskim i chorwackim, w którym jest ono realizowane przez dwa określenia: dom (znaczenie społeczne) i kuća (znaczenie materialne). Dodatkowy kontekst badawczy stanowi perspektywa czasowa, czyli początkowy okres pandemii koronawirusa: marzec, kwiecień 2020. Analiza prowadzona jest na podstawie materiałów kampanii internetowej: stay at home, pol. zostań w domu, chorw. ostani doma / ostani kući, które wyekscerpowane zostały za pomocą wyszukiwarki internetowej Google oraz materiałów korpusowych języka polskiego (Monco PL) i chorwackiego (hrWaC). Analiza ma charakter synchronicznego badania komparatystycznego, z elementem diachronicznym.
Zwrócono uwagę na etymologię leksemów: dom – nazwa pochodzenia praindoeuropejskiego, o zasięgu ogólnoeuropejskim i ogólnosłowiańskim; kuća – nazwa pochodzenia prasłowiańskiego, obecnie posiadająca zasięg występowania ograniczony do południowej i wschodniej Słowiańszczyzny. Dokonano również analizy porównawczej zakresów znaczeniowych leksemów dom (pol.) oraz dom i kuća (chorw.), a także frazeologizmów je zawierających w obu językach. Analiza materiału leksykalnego związanego z kampanią medialną stay at home, zostań w domu, ostani doma / ostani kući doprowadziła do wyodrębnienia trzech kluczowych aspektów pojmowania domu w czasie pandemii: I. domu jako miejsca bezpiecznego (aspekt wartości: zdrowie, bezpieczeństwo, odpowiedzialność); II. domu jako miejsca wykonywania różnych aktywności w gronie rodzinnym (aspekt socjalny i psychologiczny); III. możliwości uczestnictwa w świecie zewnętrznym, będąc w domu (nauka, praca, kultura – aspekt przestrzenny).
Analiza porównawcza komunikatów w języku polskim i chorwackim, publikowanych w Internecie w ramach akcji stay at home, wykazała ich znaczne podobieństwo tematyczne, językowe, strukturalne. Pewne różnice można dostrzec w dystrybucji leksemów w języku chorwackim; znacznie częściej używana jest w tej kampanii forma ostani doma, natomiast ostani kući – marginalnie. Co świadczy o tym, że większą uwagę w czasie pandemii kierowano na socjalne, wspólnotowe znaczenie domu niż materialne.
Słowa kluczowe
- Bartmiński, J. 2008. „Dom i świat – opozycja i komplementarność”. Postscriptum Polonistyczne 1(1): 55–68.
- Bartmiński, J. 2015. „DOM – koncept uniwersalny i specyficzny kulturowo”. W Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów. T. 1. Dom, red. J. Bartmiński, I. Bielińska-Gardziel, i B. Żywicka. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 15–35.
- Bartmiński, J., i I. Bielińska-Gardziel. 2015. „Polski językowo-kulturowy obraz DOMU i jego profile”. W Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów. T. 1. Dom, red. J. Bartmiński, I. Bielińska-Gardziel, i B. Żywicka. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 98–122.
- Grzeszczak, M. 2015. „DOM (HAUS i HEIM) w języku niemieckim”. W Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów. T. 1. Dom, red. J. Bartmiński, I. Bielińska-Gardziel, i B. Żywicka. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 311–342.
- Jakubowicz, M. 2023. „O związkach między frazeologią a słowotwórstwem historycznym na przykładzie pojęcia KĄT – ogólnosłowiańska analiza porównawcza”. Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury 35: 45–57.
- Kapetanović, A. 2015. „Hrvatska jezična slika DOMA danas”. W Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów. T. 1. Dom, red. J. Bartmiński, I. Bielińska-Gardziel, i B. Żywicka. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 291–310.
- Kwoka, T. 2010. „Dom i kuća w języku i tradycji Serbów i Czarnogórców”. Linguistica Copernicana 1(3): 251–270.
- Lusińska, A., E. Miłoszewska-Podrażka, i A. Kalinowska-Żeleźnik. 2023. „Kampania społeczna jako narzędzie rządowego komunikowania kryzysowego w mediach społecznościowych w pierwszym roku pandemii COVID-19 w Polsce”. Zeszyty Prasoznawcze 66(3): 103–125.
- Pazio-Wlazłowska, D., I. Lazić-Konjik, i S. Ristić. 2020. „Co nas łączy, a co dzieli? Stereotyp DOMU w języku polskim, serbskim, rosyjskim”. Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury 32: 67–84.
- Pintarić, N. 2005. „Emotivan odnos prema prostoru u kojem živimo: jezična slika doma u hrvatskom, poljskom i ruskom jeziku”. Rasprave Instituta za Hrvatski Jezik i Jezikoslovlje 31: 227–248.
- Popielska-Grzybowska, J., i J.B. Harper. 2015. „Językowo-kulturowy obraz DOMU (HOME) we współczesnym angielskim brytyjskim”. W Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów. T. 1. Dom, red. J. Bartmiński, I. Bielińska-Gardziel, i B. Żywicka. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 343–372.
- Ristić, S., i I. Lazić-Konjik. 2015. „DOM w języku serbskim”. W Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów. T. 1. Dom, red. J. Bartmiński, I. Bielińska-Gardziel, i B. Żywicka. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 363–390.
- Vaňková, I. 2015. „Český pojem DOMOV ve světle jazykových, empirických a textových dat”. W Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów. T. 1. Dom, red. J. Bartmiński, I. Bielińska-Gardziel, i B. Żywicka. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 123–148.
- Zimnoch, B., i J. Szewczyk. 2015. „Uwarunkowania kulturowe a postrzeganie domu (wyniki międzynarodowych badań ankietowych w 2015 roku)”. Architecturae et Artibus 3: 37–45.
- Źródła:
- HFR – Menac, A., Ž. Fink-Arsovski i R. Venturin. 2014. Hrvatski frazeološki rječnik. Zagreb: Ljevak.
- hrWac – Hrvatski mrežni korpus, https://www.clarin.si/noske/all.cgi/first_form?corpname=hrwac;align= (21 stycznia 2024).
- Monco PL. http://monco.frazeo.pl/ (20 stycznia 2024).
- SEJPBor – Boryś, W. 2005. Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
- Skok, P. 1971–1972. Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika, t. I, II, Zagreb: JAZU.
- VRHSJ – Veliki rječnik hrvatskog standardnog jezika. 2015. Zagreb: Školska knjiga.
- WSFJP – Müldner-Nieckowski, P. 2003. Wielki słownik frazeologiczny języka polskiego. Warszawa: Świat Książki.
- WSJP – Żmigrodzki, P. (red.) 2007–, Wielki słownik języka polskiego, Kraków: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, http://www.wsjp.pl (17 grudnia 2023).
Referencje
Bartmiński, J. 2008. „Dom i świat – opozycja i komplementarność”. Postscriptum Polonistyczne 1(1): 55–68.
Bartmiński, J. 2015. „DOM – koncept uniwersalny i specyficzny kulturowo”. W Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów. T. 1. Dom, red. J. Bartmiński, I. Bielińska-Gardziel, i B. Żywicka. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 15–35.
Bartmiński, J., i I. Bielińska-Gardziel. 2015. „Polski językowo-kulturowy obraz DOMU i jego profile”. W Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów. T. 1. Dom, red. J. Bartmiński, I. Bielińska-Gardziel, i B. Żywicka. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 98–122.
Grzeszczak, M. 2015. „DOM (HAUS i HEIM) w języku niemieckim”. W Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów. T. 1. Dom, red. J. Bartmiński, I. Bielińska-Gardziel, i B. Żywicka. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 311–342.
Jakubowicz, M. 2023. „O związkach między frazeologią a słowotwórstwem historycznym na przykładzie pojęcia KĄT – ogólnosłowiańska analiza porównawcza”. Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury 35: 45–57.
Kapetanović, A. 2015. „Hrvatska jezična slika DOMA danas”. W Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów. T. 1. Dom, red. J. Bartmiński, I. Bielińska-Gardziel, i B. Żywicka. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 291–310.
Kwoka, T. 2010. „Dom i kuća w języku i tradycji Serbów i Czarnogórców”. Linguistica Copernicana 1(3): 251–270.
Lusińska, A., E. Miłoszewska-Podrażka, i A. Kalinowska-Żeleźnik. 2023. „Kampania społeczna jako narzędzie rządowego komunikowania kryzysowego w mediach społecznościowych w pierwszym roku pandemii COVID-19 w Polsce”. Zeszyty Prasoznawcze 66(3): 103–125.
Pazio-Wlazłowska, D., I. Lazić-Konjik, i S. Ristić. 2020. „Co nas łączy, a co dzieli? Stereotyp DOMU w języku polskim, serbskim, rosyjskim”. Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury 32: 67–84.
Pintarić, N. 2005. „Emotivan odnos prema prostoru u kojem živimo: jezična slika doma u hrvatskom, poljskom i ruskom jeziku”. Rasprave Instituta za Hrvatski Jezik i Jezikoslovlje 31: 227–248.
Popielska-Grzybowska, J., i J.B. Harper. 2015. „Językowo-kulturowy obraz DOMU (HOME) we współczesnym angielskim brytyjskim”. W Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów. T. 1. Dom, red. J. Bartmiński, I. Bielińska-Gardziel, i B. Żywicka. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 343–372.
Ristić, S., i I. Lazić-Konjik. 2015. „DOM w języku serbskim”. W Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów. T. 1. Dom, red. J. Bartmiński, I. Bielińska-Gardziel, i B. Żywicka. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 363–390.
Vaňková, I. 2015. „Český pojem DOMOV ve světle jazykových, empirických a textových dat”. W Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów. T. 1. Dom, red. J. Bartmiński, I. Bielińska-Gardziel, i B. Żywicka. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 123–148.
Zimnoch, B., i J. Szewczyk. 2015. „Uwarunkowania kulturowe a postrzeganie domu (wyniki międzynarodowych badań ankietowych w 2015 roku)”. Architecturae et Artibus 3: 37–45.
Źródła:
HFR – Menac, A., Ž. Fink-Arsovski i R. Venturin. 2014. Hrvatski frazeološki rječnik. Zagreb: Ljevak.
hrWac – Hrvatski mrežni korpus, https://www.clarin.si/noske/all.cgi/first_form?corpname=hrwac;align= (21 stycznia 2024).
Monco PL. http://monco.frazeo.pl/ (20 stycznia 2024).
SEJPBor – Boryś, W. 2005. Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Skok, P. 1971–1972. Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika, t. I, II, Zagreb: JAZU.
VRHSJ – Veliki rječnik hrvatskog standardnog jezika. 2015. Zagreb: Školska knjiga.
WSFJP – Müldner-Nieckowski, P. 2003. Wielki słownik frazeologiczny języka polskiego. Warszawa: Świat Książki.
WSJP – Żmigrodzki, P. (red.) 2007–, Wielki słownik języka polskiego, Kraków: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, http://www.wsjp.pl (17 grudnia 2023).