Wokół wspólnot językowych Karla Vosslera

Abstrakt

W 1925 roku ukazuje się rozprawa Geist und Kultur in der Sprache Karla Vosslera (1872–1949) – niemieckiego romanisty, językoznawcy i historyka literatury. Jest to wprawdzie publikacja z zakresu filozofii języka, w której Vossler prezentuje swoje poglądy na temat języka i językoznawstwa, ale zawiera oprócz tego na tyle oryginalne poglądy dotyczące kształtowania się i funkcjonowania wspólnot językowych oraz ich społecznych, kulturowych i politycznych uwarunkowań, że warto je dziś po niemal stu latach przypomnieć, wydobyć znów na światło dzienne, gdyż nigdy – co może zastanawiać – nie były przedmiotem szerszej dyskusji wśród językoznawców i nie stanowiły zasadniczo źródła cytowań.
Wspólnota językowa (niem. Sprachgemeinschaft) to pojęcie obecne w niemieckojęzycznej literaturze naukowej od I poł. XIX w. i kojarzone ad hoc z Wilhelmem von Humboldtem – przedstawicielem niemieckiej filozofii idealistycznej. Vossler wpisuje się w tę tradycję, traktuje intelektualny dorobek poprzednika jako podstawę do dalszych przemyśleń, krytykuje pozytywistyczne poglądy na język i stosowane w językoznawstwie metody badań, rozwija koncepcją języka jako zjawiska estetycznego, łącząc je z heglowską kategorią filozofii ducha jako osnowy bytu i podmiotu historii. Jego wspólnota językowa jawi się jako skomplikowana przestrzeń społecznych zależności i kulturowych odniesień, w której język narodowy (niem. Nationalsprache) i poczucie przynależności narodowej (niem. Nationalgefühl) odgrywają wiodącą rolę.
Celem artykułu jest krytyczne spojrzenie na specyfikę wspólnoty językowej Karla Vosslera, próba dotarcia do jej odrębności oraz zawartego w niej substratu eksploracyjno-eksplanacyjnego. Poniższa interpretacja to pretekst do zaprezentowania zapomnianego projektu, w którym uczony w czynnikach społeczno-kulturowych, politycznych, religijnych i historycznych widział podstawę (wspólnotowego) rozwoju języka i źródło jego witalności.