Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Koherencja lokalna i globalna w mowie spontanicznej pacjentów z afazją mieszaną
Kontakt: Paulina Wójcik-Topór
SOCJOLINGWISTYKA,
Tom 38 Nr 1 (2024): Socjolingwistyka
Abstrakt
Afazja to zaburzenie, które poważnie utrudnia funkcjonowanie językowe i komunikacyjne. Dezintegruje system językowy, wpływając na spójność dyskursu, a tym samym może powodować zakłócenia zarówno w nadawaniu, jak i odbiorze wypowiedzi. Badania nad dyskursem u osób z afazją stają się istotne w kontekście Międzynarodowej Klasyfikacji Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF). Artykuł porusza temat koherencji analizowanych ilościowo w wypowiedziach spontanicznych u osób z afazją mieszaną zarówno z komponentem motorycznym, jak i sensorycznym oraz w grupie kontrolnej. Został przedstawiony wycinek badań prowadzonych w ramach projektu OPUS 21 nad dyskursem u osób z afazją. Celem projektu było sprawdzenie poziomu spójności lokalnej i globalnej w wypowiedzeniach oraz zestawienie ich w poszczególnych grupach badanych. Starano się znaleźć zależność wpływającą na poziom spójności. Próbowano określić, czy jest korelacja między spójnością lokalną i globalną. Do badań przedstawionych w artykule wybrano po dziesięć osób z każdej grupy, które zostały odpowiednio zestawione z uwzględnieniem wieku, wykształcenia, czasu zachorowania. Sprawdzono spójność lokalną i globalną w wypowiedziach spontanicznych dotyczących okoliczności zachorowania oraz opowiadaniu o sobie lub o ważnym wydarzeniu z życia. Po dokonaniu adaptacji anglojęzycznej skali kohezji i koherencji autorstwa Van Leer i Turkstry (1999) wykonano kodowanie, aby móc otrzymać wyniki ilościowego zestawienia dzięki programowi SALT. Analiza wykazała, że najmniejszy stopień spójności zarówno lokalnej, jak i globalnej osiągają pacjenci z diagnozą afazji mieszanej z komponentem sensorycznym. Grupa kontrolna osiąga najlepszą spójność wypowiedzi, choć również można zaobserwować w niej rozbieżności.
Słowa kluczowe
- Dębski, R., P. Wójcik-Topór, i M. Knapek. 2021. „Polish Language of Aphasia: A Scoping Review in the Era of the International Classification of Functioning, Disability and Health”. Linguistica Silesiana 42: 261–280.
- Dipper, L.T., M. Carragher, A. Whitworth. 2024. „Interventions Targeting Spoken Discourse in Aphasia”. W Spoken Discourse Impairments in the Neurogenic Populations: A State-of-the-Art, Contemporary Approach, red. A.P.-H. Kong. Cham: Springer International Publishing, 270–284.
- Francuz, P. 2002. „Kognitywne teorie rozumienia tekstu”. W Rozumienie przekazu telewizyjnego. Psychologiczne badania telewizyjnych programów informacyjnych, red. P. Francuz. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 15–67.
- Glosser, G., i T. Deser. 1990. „Patterns of Discourse Production Among Neurological Patients with Fluent Language Disorders”. Brain and Language 40: 67–88.
- Grabias, S. 2010/2011. „Logopedia – nauka o biologicznych uwarunkowaniach języka i zachowaniach językowych”. Logopedia 39/40: 9–34.
- Grabias, S. 2015. „Postępowanie logopedyczne. Standardy terapii”. W Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego. Podręcznik akademicki, red. S. Grabias, J. Panasiuk, i T. Woźniak. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 13–35.
- Jakobson, R. 1989. „Dwa aspekty języka i dwa typy zakłóceń afatycznych”. W W poszukiwaniu istoty języka, T. 1, red. R. Mayenowa. Warszawa: PIW, 150–176.
- Kintsch, W., i T.A van Dijk. 1978. „Toward a model of text comprehension and production”. Psychological Review 85(5): 363–394.
- Krajewska, M. 2022. Afazja w stanie ostrym. Obraz i dynamika. Gdańsk: Harmonia Universalis.
- van Leer, E., i L. Turkstra. 1999. „The effect of elicitation task on discourse coherence and cohesion in adolescents with brain injury”. Journal of Communication Disorders 32(5): 327–349.
- Łuczyński, E. 2015. Wiedza o języku polskim dla logopedów. Gdańsk: Harmonia Universalis.
- Łuria, A. 1967. Zaburzenia wyższych czynności korowych wskutek ogniskowych uszkodzeń mózgu: wprowadzenie do neuropsychologii. Warszawa: PWN.
- Maruszewski, M. 1974. Chory z afazją i jego usprawnienie. Warszawa: Wydawnictwo Nasza Księgarnia.
- Milewska, D., i D. Ryglewicz. 2004. „Epidemiologia afazji u chorych z udarem mózgu”. Udar Mózgu 6(2): 65–70.
- Milewski, T. 2004. Językoznawstwo. Warszawa: PWN.
- Panasiuk, J. 2007. „Metodologia badań nad afazją”. W Afazja i autyzm. Zaburzenia mowy oraz myślenia, red. M. Młynarska, i T. Smreka. Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, 45–66.
- Panasiuk, J. 2012. Afazja a interakcja. Tekst – metatekst – kontekst. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
- Pąchalska, M. 2012. Afazjologia. Kraków: PWN.
- Polański, K. 1993. „Funkcje języka (mowy)”. W Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 168.
- de Saussure, F. 2002. Kurs językoznawstwa ogólnego. Warszawa: PWN.
Referencje
Dębski, R., P. Wójcik-Topór, i M. Knapek. 2021. „Polish Language of Aphasia: A Scoping Review in the Era of the International Classification of Functioning, Disability and Health”. Linguistica Silesiana 42: 261–280.
Dipper, L.T., M. Carragher, A. Whitworth. 2024. „Interventions Targeting Spoken Discourse in Aphasia”. W Spoken Discourse Impairments in the Neurogenic Populations: A State-of-the-Art, Contemporary Approach, red. A.P.-H. Kong. Cham: Springer International Publishing, 270–284.
Francuz, P. 2002. „Kognitywne teorie rozumienia tekstu”. W Rozumienie przekazu telewizyjnego. Psychologiczne badania telewizyjnych programów informacyjnych, red. P. Francuz. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 15–67.
Glosser, G., i T. Deser. 1990. „Patterns of Discourse Production Among Neurological Patients with Fluent Language Disorders”. Brain and Language 40: 67–88.
Grabias, S. 2010/2011. „Logopedia – nauka o biologicznych uwarunkowaniach języka i zachowaniach językowych”. Logopedia 39/40: 9–34.
Grabias, S. 2015. „Postępowanie logopedyczne. Standardy terapii”. W Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego. Podręcznik akademicki, red. S. Grabias, J. Panasiuk, i T. Woźniak. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 13–35.
Jakobson, R. 1989. „Dwa aspekty języka i dwa typy zakłóceń afatycznych”. W W poszukiwaniu istoty języka, T. 1, red. R. Mayenowa. Warszawa: PIW, 150–176.
Kintsch, W., i T.A van Dijk. 1978. „Toward a model of text comprehension and production”. Psychological Review 85(5): 363–394.
Krajewska, M. 2022. Afazja w stanie ostrym. Obraz i dynamika. Gdańsk: Harmonia Universalis.
van Leer, E., i L. Turkstra. 1999. „The effect of elicitation task on discourse coherence and cohesion in adolescents with brain injury”. Journal of Communication Disorders 32(5): 327–349.
Łuczyński, E. 2015. Wiedza o języku polskim dla logopedów. Gdańsk: Harmonia Universalis.
Łuria, A. 1967. Zaburzenia wyższych czynności korowych wskutek ogniskowych uszkodzeń mózgu: wprowadzenie do neuropsychologii. Warszawa: PWN.
Maruszewski, M. 1974. Chory z afazją i jego usprawnienie. Warszawa: Wydawnictwo Nasza Księgarnia.
Milewska, D., i D. Ryglewicz. 2004. „Epidemiologia afazji u chorych z udarem mózgu”. Udar Mózgu 6(2): 65–70.
Milewski, T. 2004. Językoznawstwo. Warszawa: PWN.
Panasiuk, J. 2007. „Metodologia badań nad afazją”. W Afazja i autyzm. Zaburzenia mowy oraz myślenia, red. M. Młynarska, i T. Smreka. Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, 45–66.
Panasiuk, J. 2012. Afazja a interakcja. Tekst – metatekst – kontekst. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Pąchalska, M. 2012. Afazjologia. Kraków: PWN.
Polański, K. 1993. „Funkcje języka (mowy)”. W Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 168.
de Saussure, F. 2002. Kurs językoznawstwa ogólnego. Warszawa: PWN.