O stereotypach konotowanych przez niektóre modele współczesnych nazwisk (próba weryfikacji w oparciu o materiał z Bielska Podlaskiego)
SOCJOLINGWISTYKA,
Tom 30 (2016): Socjolingwistyka
Abstrakt
W artykule przedstawiono zależność między poszczególnymi typami strukturalnymi współczesnych nazwisk mieszkańców Bielska Podlaskiego a przynależnością konfesyjną ich nosicieli. Celem nadrzędnym była próba weryfikacji zasadności funkcjonowania stereotypów konotowanych przez określone modele nazwisk z uwzględnieniem czynnika etniczno-wyznaniowego. Do analizy wykorzystano nazwiska rodziców dzieci ochrzczonych w dwóch bielskich parafiach — prawosławnej i rzymskokatolickiej. Poszczególne typy nazwisk omówiono na tle obu grup wyznaniowych. Uwagę zwrócono na formanty nazwiskotwórcze antroponimów (przede wszystkim -ski, -owicz/-ewicz oraz -uk/-czuk). Badania wykazały, że omawiana zależność tylko częściowo znajduje potwierdzenie we współczesnym nazewnictwie mieszkańców miasta. Antroponimy z przyrostkiem -ski stanowią 44,1% zbioru wszystkich analizowanych nazwisk bielskich katolików i 21,9% zasobu nazwisk bielszczan wyznania prawosławnego. Dla nazwisk na -owicz/-ewicz odsetek ten wynosi odpowiednio 9,4% i 12,1%, natomiast dla nazwisk na -uk/-czuk — 12,3% (katolicy) i 33,7% (prawosławni).
Słowa kluczowe
- Bartmiński J. 1998: Podstawy lingwistycznych badań nad stereotypem — na przykładzie stereotypu matki, [w:] Anusiewicz J., Bartmiński J. (red.), Język a kultura. Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, t. 12, Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 63–83.
- Bartmiński J. 2009: Stereotypy mieszkają w języku, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
- Bartmiński J., Panasiuk J. 1993: Stereotypy językowe, [w:] Bartmiński J. (red.), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Współczesny język polski, t. 2, Wrocław: Wiedza o Kulturze, 363–387.
- Bednarska K. 2009: Frazeologia jako nośnik stereotypu, [w:] Skowronek M. (red.), Stereotypy a Słowiańszczyzna, Łódź: Piktor, 39–44.
- Błuszkowski J. 2003: Stereotypy narodowe w świadomości Polaków: studium socjologiczno-politologiczne, Warszawa: Elipsa.
- Błuszkowski J. 2005: Stereotypy a tożsamość narodowa, Warszawa: Elipsa.
- Bokszański Z. 2001: Stereotypy a kultura, Wrocław: Funna.
- Bogdanowicz E. 2000: Proces kształtowania się nazewnictwa osobowego południowej Białostocczyzny, [w:] Abramowicz Z., Dacewicz L. (red.), Studia Slawistyczne 2. Nazwy własne na pograniczach kulturowych, Białystok: Wydawnictwo UwB, 21–28.
- Bonusiak W. (red.) 2002: Stereotypy narodowościowe na pograniczu, Rzeszów: Wydawnictwo UR.
- Breza E. 1983: Nazwiska typu Kaczorowski : Kaczor, Urbański : Urban na Pomorzu Gdańskim, Gdańskie Studia Językoznawcze III, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 27–74.
- Burszta W. J., Dudziak M. J., Piotrowsk i R. (red.) 2009: Europa — Slavia — Germania. W poszukiwaniu tożsamości, Warszawa–Gorzów Wielkopolski: SOW — PWSZ.
- Bystroń J. S. 1927: Nazwiska polskie, Lwów.
- Cieślikowa A. 1998: Przezwiska, [w:] Rzetelska-Feleszko E. (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia, Warszawa–Kraków: Wydawnictwo IJP PAN, 119–134.
- Cieślikowa A., Malec M. 1999: Kryteria włączania nazwisk z ziem pogranicznych do opracowania antroponimii Polski XVI do XVIII w., [w:] Abramowicz Z., Dacewicz L. (red.), Studia Slawistyczne 1. Nazewnictwo na pograniczach etniczno-językowych, Białystok: Wydawnictwo UwB, 68–74.
- Citko L. 2001: Nazewnictwo osobowe północnego Podlasia w XVI w., Białystok: Wydawnictwo UwB.
- Chlebda W. 2000: Ile jest Mławy w Mławie? Pochodne nazw własnych w językowym obrazie świata Polaków, [w:] Dąbrowska A., Anusiewicz J. (red.), Język a kultura. Językowy obraz świata i kultura, t. 13, Wrocław: Wydawnictwo UWr, 247–259.
- Dacewicz L. 2003: Z historii nazwisk na polsko-wschodniosłowiańskim pograniczu kulturowym (wiek XVI–XVIII), [w:] Kaleta Z. (red.), Nazwy własne a kultura. Polska i inne kraje słowiańskie, Warszawa: SOW, 11–19.
- Dacewicz L. 2004a: Proces kształtowania się nazwiska szlacheckiego w kontekście pogranicza etnicno-kulturowego (na przykładzie woj. podlaskiego w XVI w.), [w:] Dacewicz L. (red.), Studia slawistyczne 5. Pogranicza. Kontakty kulturowe, literackie, językowe, Białystok: Wydawnictwo UwB, 155–160.
- Dacewicz L. 2004b: Nazwiska szlacheckie w XVII-wiecznych województwach podlaskim, brzesko-litewskim i trockim, [w:] Tichoniuk B., Wilczyński W. (red.), Ze studiów nad językami i literaturami wschodniosłowiańskimi, Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza UZ, 129–133.
- Dacewicz L. 2006: Rola sufiksu -uk w kulturze nazewniczej Podlasia, [w:] Manuscula linguistica: in honorem Alexandrae Cieślikowa oblata, Kraków: Wydawnictwo IJP PAN, 157–161.
- Dacewicz L. 2008: Antroponimia Żydów Podlasia w XVI–XVIII wieku, Białystok: Trans Humana Wydawnictwo Uniwersyteckie.
- Dacewicz L. 2010: Antroponimia Tatarów w Wielkim Księstwie Litewskim w kontekście polskiej i wschod niosłowiańskiej kultury nazewniczej, Studia Wschodniosłowiańskie 10, 63–74.
- Dąbrowska A. 1998: Czy istnieje w podręcznikach języka polskiego dla cudzoziemców wyraźny obraz Polski i Polaków? (Próba znalezienia stereotypów), [w:] Anusiewicz J., Bartmiński J. (red.), Język a Kultura. Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, t. 12, Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 278–295.
- Dąbrowska-Kamińska A. 2006: Nazwiska Polaków typu: Dilny, Woronienko, Tetera, [w:] Abramowicz Z., Bogdanowicz E. (red.), Onimizacja i apelatywizacja, Białystok: Wydawnictwo UwB, 363–374.
- Dąbrowska-Kamińska A. 2010: Nazwiska Polaków z sufiksem -enko w polskiej antroponimii, [w:] Łobodzińska R. (red.), Nazwy własne a społeczeństwo, t. 1, Łask: Leksem, 363–375.
- Dunaj B. (red.) 2001: Popularny słownik języka polskiego, Warszawa.
- Dzięgiel E. 2013: O losach etnonimów Lach i Mazur na dawnych Kresach południowo-wschodnich, [w:] Dzięgiel E., Korpysz T. (red.), Niejedno ma imię... Prace onomastyczne i dialektologiczne dedykowane Profesor Ewie Wolnicz-Pawłowskiej, t. 4, Warszawa: Wydawnictwo UKSW, 117–132.
- Engelking A. 2000: Tożsamość „tutejsza” na wielojęzycznym pograniczu. Spostrzeżenia na przykładzie parafii nackiej, [w:] Smułkowa E., Engelking A. (red.), Język a tożsamość na pograniczu kultur, Białystok: Katedra Kultury Białoruskiej UwB, 17–22.
- Glinka S., Obrębska-Jabłońska A., Siatkowski J. (red.) 1980: Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny, t. 1, Wrocław (etc.): Zakład Narodowy im. Ossolińskich — Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
- Golachowska E. 2009: Język religii na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim. Postulaty badawcze, [w:] BursztaW. J., Dudziak M. J., Piotrowski R. (red.), Europa — Slavia — Germania. W poszukiwaniu tożsamości, Warszawa–Gorzów Wielkopolski: SOW — PWSZ, 135–146.
- Grzegorczykowa R. 1999: Pojęcie językowego obrazu świata, [w:] Bartmiński J. (red.), Językowy obraz świata, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 39–46.
- Jaracz M. 2007: Stereotypy nazwisk polskich a współczesna świadomość językowa, LingVaria 2 (4), 67–77.
- Kaleta Z. 1998: Nazwisko w kulturze polskiej, Warszawa: SOW.
- Klemensiewicz Z., Lehr- Spławiński T., Urbańczyk S. 1964: Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa: PWN.
- Klinkosz M. 2010: Pomorskie odmiejscowe nazwiska na -ski i formanty pochodne pochodzące od różnych typów własności, [w:] Łobodzińska R. (red.), Nazwy własne a społeczeństwo, t. 1, Łask: Leksem, 295–304.
- Kosieradzki H. 1987: Bielsk Podlaski — dzieje miasta, Bielsk Podlaski: Miejska Rada Narodowa.
- Kusek R., Purchla J., Sanetra - Szeliga J. (red.) 2015: Narody & stereotypy 25 lat później: nowe granice, nowe horyzonty, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
- Magda-Czekaj M. 2010: Nazwiska na -owic(z) z wybranych miast Polski od XVI do XVIII wieku, [w:] Sarnowska-Giefing I., Graf M. (red.), Miasto w perspektywie onomastyki i historii, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 187–196.
- Matusiak I. 2006: Nazwiska odmiejscowe na terenie dawnego komornictwa jeziorańskiego na Warmii (XVII–XVIII w.), Onomastica LI, 215–228.
- Matuszewski J. 1975: Polskie nazwisko szlacheckie, Łódź–Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
- Mazuruk K., Fionik D. 2003: Bielsk Podlaski — miasto pogranicza, Bielsk Podlaski–Białystok: Orthdruk.
- Mossakowska B. 1993: Nazwiska mieszkańców Komornictwa Olsztyńskiego, Gdańsk: Wydawnictwo UG.
- Mytnik I. 2013: Imiennictwo szlachty polskiej w dawnej ziemi wołyńskiej, [w:] Dzięgiel E., Kor pysz T. (red.), Niejedno ma imię... Prace onomastyczne i dialektologiczne dedykowane Profesor Ewie Wolnicz-Pawłowskiej, t. 4, Warszawa: Wydawnictwo UKSW, 289–299.
- Nekanda-Trepka W. 1963: Liber generationis plebeanorum („Liber Chamorum”), cz. 1–2, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
- Rospond S. 1966: O nazwiskach na -ski, Poradnik Językowy 1 (236), 1–12.
- Rymut K. 1991: Nazwiska Polaków, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
- Sajewicz M. 2013: Nazwiska patronimiczne z formantem -uk w powiecie hajnowskim na Białostocczyźnie na tle ogólnopolskim, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
- Sawaniewska-Mochowa Z., Zielińska A. 2003: Stereotyp drobnej szlachty litewskiej w tekstach literackich, folklorystycznych i gwarowych. Rekonesans, [w:] Engelking A., Huszcza R. (red.), Pogranicza języków, pogranicza kultur: studia ofiarowane Elżbiecie Smułkowej, Warszawa: Wydział Polonistyki UW, 280–287.
- Schaff A. 1981: Stereotypy a działanie ludzkie, Warszawa: Książka i Wiedza.
- Skowronek M. (red.) 2009: Stereotypy a Słowiańszczyzna, Łódź: Piktor.
- Smoczyński P. 1966: O semantycznych i morfologicznych właściwościach sufiksu -ski w nazwiskach polskich, [w:] Adamus M. et al. (red.), Studia językoznawcze poświęcone profesorowi doktorowi Stanisławowi Rospondowi, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 435–443.
- Sosna G., Fionik D. 1995: Dzieje Cerkwi w Bielsku Podlaskim, Białystok: BTH.
- Tichoniuk B. 1996: Sufiks -uk w antroponimii południowej Białostocczyzny, [w:] Tichoniuk B. (red.), Słowiańskie kontakty. Język i literatura, Zielona Góra: Wydawnictwo WSP, 57–62.
- Tichoniuk B. 2004a: O pochodzeniu nazwisk typu: Klimuk — Klimiuk, Kuźmuk — Kuźmiuk, [w:] Kondratiuk M., Siegień B. (red.), Polsko-białoruskie związki językowe, literackie, historyczne i kulturowe, t. VI, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 23–27.
- Tichoniuk B. 2004b: Transformacja nazwisk wschodniosłowiańskich w Polsce na przykładzie niektórych struktur antroponimicznych z sufiksem -uk/-czuk, [w:] Tichoniuk B.,WilczyńskiW. (red.), Ze studiów nad językami i literaturami wschodniosłowiańskimi, Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza UZ, 157–162.
- Tokarski R. 1998: Biała brzoza, czarna ziemia, czyli o miejscu stereotypu w opisie języka, [w:] Anusiewicz J., Bartmiński J. (red.), Język a kultura. Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, t. 12, Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 124–134.
- Tyrpa A. 2006: Apelatywizacja etnonimów, [w:] Abramowicz Z., Bogdanowicz E. (red.), Onimizacja i apelatywizacja, Białystok: Wydawnictwo UwB, 261–269.
- Walczak B. 1988: Z dziejów pewnego stereotypu nazewniczego („szlacheckie” nazwiska na -ski, -cki), [w:] Homa E. (red.), Onomastyka w dydaktyce szkolnej i społecznej, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe US, 275–281.
- Walczak B. 2010: Najczęstsze nazwiska wielkopolskie, [w:] Sarnowska-Giefing I., Graf M. (red.), Miasto w perspektywie onomastyki i historii, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 257–267.
- Wiśniewski J. 1977: Osadnictwo wschodniej Białostocczyzny — geneza, rozwój oraz zróżnicowanie i przemiany etniczne, Acta Baltico-Slavica XI, 7–80.
- Wiśniewski J. 1964: Rozwój osadnictwa na pograniczu polsko-rusko-litewskim od końca XIV do połowy XVII w., Acta Baltico-Slavica I, 115–135.
- Wolnicz-Pawłowska E. 1996: Antroponimia polska na Kresach południowo-wschodnich, [w:] Wolnicz-Pawłowska E., Duma J. (red.), Antroponimia słowiańska: materiały z IX OKO, Warszawa: SOW, 347–352.
- Wolnicz-Pawłowska E. 2010: Czy istnieje polskie nazwisko mieszczańskie?, [w:] Sarnowska-Giefing I., Graf M. (red.), Miasto w perspektywie onomastyki i historii, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 269–278.
- Wolnicz-Pawłowska E., Szulowska W. 1998: Antroponimia polska na Kresach południowo-wschodnich: XV–XIX wiek, Warszawa: SOW.
- Złotkowski P. 1999: Nazwy osobowe szlachty podlaskiej z formantem -icz, -owicz, -ewicz w XV–XVII wieku, [w:] Abramowicz Z., Dacewicz L. (red.), Studia Slawistyczne 1. Nazewnictwo na pograniczach etniczno-językowych, Białystok: Wydawnictwo UwB, 343–349.
- Złotkowski P. 2002: Antroponimy historyczne wsi Bujnowo na Podlasiu, [w:] Czyżewski F. (red.), Z dialektologii słowiańskiej. Rozprawy Slawistyczne UMCS, t. 19, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 191–202.
Referencje
Bartmiński J. 1998: Podstawy lingwistycznych badań nad stereotypem — na przykładzie stereotypu matki, [w:] Anusiewicz J., Bartmiński J. (red.), Język a kultura. Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, t. 12, Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 63–83.
Bartmiński J. 2009: Stereotypy mieszkają w języku, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Bartmiński J., Panasiuk J. 1993: Stereotypy językowe, [w:] Bartmiński J. (red.), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Współczesny język polski, t. 2, Wrocław: Wiedza o Kulturze, 363–387.
Bednarska K. 2009: Frazeologia jako nośnik stereotypu, [w:] Skowronek M. (red.), Stereotypy a Słowiańszczyzna, Łódź: Piktor, 39–44.
Błuszkowski J. 2003: Stereotypy narodowe w świadomości Polaków: studium socjologiczno-politologiczne, Warszawa: Elipsa.
Błuszkowski J. 2005: Stereotypy a tożsamość narodowa, Warszawa: Elipsa.
Bokszański Z. 2001: Stereotypy a kultura, Wrocław: Funna.
Bogdanowicz E. 2000: Proces kształtowania się nazewnictwa osobowego południowej Białostocczyzny, [w:] Abramowicz Z., Dacewicz L. (red.), Studia Slawistyczne 2. Nazwy własne na pograniczach kulturowych, Białystok: Wydawnictwo UwB, 21–28.
Bonusiak W. (red.) 2002: Stereotypy narodowościowe na pograniczu, Rzeszów: Wydawnictwo UR.
Breza E. 1983: Nazwiska typu Kaczorowski : Kaczor, Urbański : Urban na Pomorzu Gdańskim, Gdańskie Studia Językoznawcze III, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 27–74.
Burszta W. J., Dudziak M. J., Piotrowsk i R. (red.) 2009: Europa — Slavia — Germania. W poszukiwaniu tożsamości, Warszawa–Gorzów Wielkopolski: SOW — PWSZ.
Bystroń J. S. 1927: Nazwiska polskie, Lwów.
Cieślikowa A. 1998: Przezwiska, [w:] Rzetelska-Feleszko E. (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia, Warszawa–Kraków: Wydawnictwo IJP PAN, 119–134.
Cieślikowa A., Malec M. 1999: Kryteria włączania nazwisk z ziem pogranicznych do opracowania antroponimii Polski XVI do XVIII w., [w:] Abramowicz Z., Dacewicz L. (red.), Studia Slawistyczne 1. Nazewnictwo na pograniczach etniczno-językowych, Białystok: Wydawnictwo UwB, 68–74.
Citko L. 2001: Nazewnictwo osobowe północnego Podlasia w XVI w., Białystok: Wydawnictwo UwB.
Chlebda W. 2000: Ile jest Mławy w Mławie? Pochodne nazw własnych w językowym obrazie świata Polaków, [w:] Dąbrowska A., Anusiewicz J. (red.), Język a kultura. Językowy obraz świata i kultura, t. 13, Wrocław: Wydawnictwo UWr, 247–259.
Dacewicz L. 2003: Z historii nazwisk na polsko-wschodniosłowiańskim pograniczu kulturowym (wiek XVI–XVIII), [w:] Kaleta Z. (red.), Nazwy własne a kultura. Polska i inne kraje słowiańskie, Warszawa: SOW, 11–19.
Dacewicz L. 2004a: Proces kształtowania się nazwiska szlacheckiego w kontekście pogranicza etnicno-kulturowego (na przykładzie woj. podlaskiego w XVI w.), [w:] Dacewicz L. (red.), Studia slawistyczne 5. Pogranicza. Kontakty kulturowe, literackie, językowe, Białystok: Wydawnictwo UwB, 155–160.
Dacewicz L. 2004b: Nazwiska szlacheckie w XVII-wiecznych województwach podlaskim, brzesko-litewskim i trockim, [w:] Tichoniuk B., Wilczyński W. (red.), Ze studiów nad językami i literaturami wschodniosłowiańskimi, Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza UZ, 129–133.
Dacewicz L. 2006: Rola sufiksu -uk w kulturze nazewniczej Podlasia, [w:] Manuscula linguistica: in honorem Alexandrae Cieślikowa oblata, Kraków: Wydawnictwo IJP PAN, 157–161.
Dacewicz L. 2008: Antroponimia Żydów Podlasia w XVI–XVIII wieku, Białystok: Trans Humana Wydawnictwo Uniwersyteckie.
Dacewicz L. 2010: Antroponimia Tatarów w Wielkim Księstwie Litewskim w kontekście polskiej i wschod niosłowiańskiej kultury nazewniczej, Studia Wschodniosłowiańskie 10, 63–74.
Dąbrowska A. 1998: Czy istnieje w podręcznikach języka polskiego dla cudzoziemców wyraźny obraz Polski i Polaków? (Próba znalezienia stereotypów), [w:] Anusiewicz J., Bartmiński J. (red.), Język a Kultura. Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, t. 12, Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 278–295.
Dąbrowska-Kamińska A. 2006: Nazwiska Polaków typu: Dilny, Woronienko, Tetera, [w:] Abramowicz Z., Bogdanowicz E. (red.), Onimizacja i apelatywizacja, Białystok: Wydawnictwo UwB, 363–374.
Dąbrowska-Kamińska A. 2010: Nazwiska Polaków z sufiksem -enko w polskiej antroponimii, [w:] Łobodzińska R. (red.), Nazwy własne a społeczeństwo, t. 1, Łask: Leksem, 363–375.
Dunaj B. (red.) 2001: Popularny słownik języka polskiego, Warszawa.
Dzięgiel E. 2013: O losach etnonimów Lach i Mazur na dawnych Kresach południowo-wschodnich, [w:] Dzięgiel E., Korpysz T. (red.), Niejedno ma imię... Prace onomastyczne i dialektologiczne dedykowane Profesor Ewie Wolnicz-Pawłowskiej, t. 4, Warszawa: Wydawnictwo UKSW, 117–132.
Engelking A. 2000: Tożsamość „tutejsza” na wielojęzycznym pograniczu. Spostrzeżenia na przykładzie parafii nackiej, [w:] Smułkowa E., Engelking A. (red.), Język a tożsamość na pograniczu kultur, Białystok: Katedra Kultury Białoruskiej UwB, 17–22.
Glinka S., Obrębska-Jabłońska A., Siatkowski J. (red.) 1980: Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny, t. 1, Wrocław (etc.): Zakład Narodowy im. Ossolińskich — Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Golachowska E. 2009: Język religii na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim. Postulaty badawcze, [w:] BursztaW. J., Dudziak M. J., Piotrowski R. (red.), Europa — Slavia — Germania. W poszukiwaniu tożsamości, Warszawa–Gorzów Wielkopolski: SOW — PWSZ, 135–146.
Grzegorczykowa R. 1999: Pojęcie językowego obrazu świata, [w:] Bartmiński J. (red.), Językowy obraz świata, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 39–46.
Jaracz M. 2007: Stereotypy nazwisk polskich a współczesna świadomość językowa, LingVaria 2 (4), 67–77.
Kaleta Z. 1998: Nazwisko w kulturze polskiej, Warszawa: SOW.
Klemensiewicz Z., Lehr- Spławiński T., Urbańczyk S. 1964: Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa: PWN.
Klinkosz M. 2010: Pomorskie odmiejscowe nazwiska na -ski i formanty pochodne pochodzące od różnych typów własności, [w:] Łobodzińska R. (red.), Nazwy własne a społeczeństwo, t. 1, Łask: Leksem, 295–304.
Kosieradzki H. 1987: Bielsk Podlaski — dzieje miasta, Bielsk Podlaski: Miejska Rada Narodowa.
Kusek R., Purchla J., Sanetra - Szeliga J. (red.) 2015: Narody & stereotypy 25 lat później: nowe granice, nowe horyzonty, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
Magda-Czekaj M. 2010: Nazwiska na -owic(z) z wybranych miast Polski od XVI do XVIII wieku, [w:] Sarnowska-Giefing I., Graf M. (red.), Miasto w perspektywie onomastyki i historii, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 187–196.
Matusiak I. 2006: Nazwiska odmiejscowe na terenie dawnego komornictwa jeziorańskiego na Warmii (XVII–XVIII w.), Onomastica LI, 215–228.
Matuszewski J. 1975: Polskie nazwisko szlacheckie, Łódź–Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Mazuruk K., Fionik D. 2003: Bielsk Podlaski — miasto pogranicza, Bielsk Podlaski–Białystok: Orthdruk.
Mossakowska B. 1993: Nazwiska mieszkańców Komornictwa Olsztyńskiego, Gdańsk: Wydawnictwo UG.
Mytnik I. 2013: Imiennictwo szlachty polskiej w dawnej ziemi wołyńskiej, [w:] Dzięgiel E., Kor pysz T. (red.), Niejedno ma imię... Prace onomastyczne i dialektologiczne dedykowane Profesor Ewie Wolnicz-Pawłowskiej, t. 4, Warszawa: Wydawnictwo UKSW, 289–299.
Nekanda-Trepka W. 1963: Liber generationis plebeanorum („Liber Chamorum”), cz. 1–2, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Rospond S. 1966: O nazwiskach na -ski, Poradnik Językowy 1 (236), 1–12.
Rymut K. 1991: Nazwiska Polaków, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Sajewicz M. 2013: Nazwiska patronimiczne z formantem -uk w powiecie hajnowskim na Białostocczyźnie na tle ogólnopolskim, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Sawaniewska-Mochowa Z., Zielińska A. 2003: Stereotyp drobnej szlachty litewskiej w tekstach literackich, folklorystycznych i gwarowych. Rekonesans, [w:] Engelking A., Huszcza R. (red.), Pogranicza języków, pogranicza kultur: studia ofiarowane Elżbiecie Smułkowej, Warszawa: Wydział Polonistyki UW, 280–287.
Schaff A. 1981: Stereotypy a działanie ludzkie, Warszawa: Książka i Wiedza.
Skowronek M. (red.) 2009: Stereotypy a Słowiańszczyzna, Łódź: Piktor.
Smoczyński P. 1966: O semantycznych i morfologicznych właściwościach sufiksu -ski w nazwiskach polskich, [w:] Adamus M. et al. (red.), Studia językoznawcze poświęcone profesorowi doktorowi Stanisławowi Rospondowi, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 435–443.
Sosna G., Fionik D. 1995: Dzieje Cerkwi w Bielsku Podlaskim, Białystok: BTH.
Tichoniuk B. 1996: Sufiks -uk w antroponimii południowej Białostocczyzny, [w:] Tichoniuk B. (red.), Słowiańskie kontakty. Język i literatura, Zielona Góra: Wydawnictwo WSP, 57–62.
Tichoniuk B. 2004a: O pochodzeniu nazwisk typu: Klimuk — Klimiuk, Kuźmuk — Kuźmiuk, [w:] Kondratiuk M., Siegień B. (red.), Polsko-białoruskie związki językowe, literackie, historyczne i kulturowe, t. VI, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 23–27.
Tichoniuk B. 2004b: Transformacja nazwisk wschodniosłowiańskich w Polsce na przykładzie niektórych struktur antroponimicznych z sufiksem -uk/-czuk, [w:] Tichoniuk B.,WilczyńskiW. (red.), Ze studiów nad językami i literaturami wschodniosłowiańskimi, Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza UZ, 157–162.
Tokarski R. 1998: Biała brzoza, czarna ziemia, czyli o miejscu stereotypu w opisie języka, [w:] Anusiewicz J., Bartmiński J. (red.), Język a kultura. Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, t. 12, Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 124–134.
Tyrpa A. 2006: Apelatywizacja etnonimów, [w:] Abramowicz Z., Bogdanowicz E. (red.), Onimizacja i apelatywizacja, Białystok: Wydawnictwo UwB, 261–269.
Walczak B. 1988: Z dziejów pewnego stereotypu nazewniczego („szlacheckie” nazwiska na -ski, -cki), [w:] Homa E. (red.), Onomastyka w dydaktyce szkolnej i społecznej, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe US, 275–281.
Walczak B. 2010: Najczęstsze nazwiska wielkopolskie, [w:] Sarnowska-Giefing I., Graf M. (red.), Miasto w perspektywie onomastyki i historii, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 257–267.
Wiśniewski J. 1977: Osadnictwo wschodniej Białostocczyzny — geneza, rozwój oraz zróżnicowanie i przemiany etniczne, Acta Baltico-Slavica XI, 7–80.
Wiśniewski J. 1964: Rozwój osadnictwa na pograniczu polsko-rusko-litewskim od końca XIV do połowy XVII w., Acta Baltico-Slavica I, 115–135.
Wolnicz-Pawłowska E. 1996: Antroponimia polska na Kresach południowo-wschodnich, [w:] Wolnicz-Pawłowska E., Duma J. (red.), Antroponimia słowiańska: materiały z IX OKO, Warszawa: SOW, 347–352.
Wolnicz-Pawłowska E. 2010: Czy istnieje polskie nazwisko mieszczańskie?, [w:] Sarnowska-Giefing I., Graf M. (red.), Miasto w perspektywie onomastyki i historii, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 269–278.
Wolnicz-Pawłowska E., Szulowska W. 1998: Antroponimia polska na Kresach południowo-wschodnich: XV–XIX wiek, Warszawa: SOW.
Złotkowski P. 1999: Nazwy osobowe szlachty podlaskiej z formantem -icz, -owicz, -ewicz w XV–XVII wieku, [w:] Abramowicz Z., Dacewicz L. (red.), Studia Slawistyczne 1. Nazewnictwo na pograniczach etniczno-językowych, Białystok: Wydawnictwo UwB, 343–349.
Złotkowski P. 2002: Antroponimy historyczne wsi Bujnowo na Podlasiu, [w:] Czyżewski F. (red.), Z dialektologii słowiańskiej. Rozprawy Slawistyczne UMCS, t. 19, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 191–202.