(Nie)sprawiedliwość - nastoletnie konceptualizacje
SOCJOLINGWISTYKA,
Tom 30 (2016): Socjolingwistyka
Abstrakt
Sprawiedliwość (i niesprawiedliwość), której eksplikacji poświęcony jest niniejszy tekst, to jedna z istotnych wartości (i antywartości) moralnych i społecznych. Analiza wypowiedzi gimnazjalistów, zmierzająca do wydobycia odcieni znaczeniowych wskazanych słów, a jednocześnie próba dotarcia do sposobów konceptualizacji tych pojęć przez nastoletnią młodzież, ujawnia także cały szereg znaczeń peryferyjnych, związanych zarówno z „poczuciem sprawiedliwości” jako jednym z celów socjalizacji, wychowania i edukacji, ale także młodzieńczym „odczuwaniem” (nie)sprawiedliwości. Wyniki uporządkowano za pomocą schematów konceptualnych, oddających najczęściej ujawniające się w badanych wypowiedziach konotacje kontekstowe (co nastolatkowie mają na myśli, używając danego słowa): sprawiedliwość — wartość, sprawiedliwość — równość, sprawiedliwość — kompromis, niesprawiedliwość — krzywda, niesprawiedliwość — cierpienie.
Słowa kluczowe
- Adamczyk G. 2003: Wartości społeczne w świadomości młodzieży niemieckiej i polskiej, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
- Apresjan D. J. 2000: Semantyka leksykalna: synonimiczne środki języka, przeł. Z. Kozłowska, A. Markowski, wyd. 2, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
- Bartmiński J., Mazurkiewicz-Brzozowska M. (red.) 1993: Nazwy wartości, Lublin: UMCS.
- Bartmiński J., Żuk G. 2009: Pojęcie równości i jego profilowanie we współczesnym języku polskim, Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury 21, 47–67.
- Bauć P. 2009: Równość i jej negatywne sensy i znaczenia. Próba edukacyjnej asymilacji nierówności, [w:] Myślenie o edukacji, t. 2, Częstochowa: Wydawnictwo WSL.
- Denek K. 2000: Aksjologiczne aspekty edukacji szkolnej, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
- Domalewski J. 2013: System wartości młodzieży gimnazjalnej. Raport z badań przeprowadzonych wśród uczniów klas trzecich gimnazjum województwa kujawsko-pomorskiego, Bydgoszcz–Toruń: Kuratorium Oświaty, Fundacja ABC XXI.
- Drzeżdżon W. 2010: Badania nad wartościami młodzieży w dobie dokonujących się przemian, Konstatacje pedagogiczne, Studia Gdańskie 7, 101–112.
- Dubis M. 2014: Wartości i style życia młodzieży, Jagiellońskie Studia Socjologiczne 1, 35–45.
- Fleischer M. 2003: Polska symbolika kolektywna, Wrocław: Dolnośląska Szkoła Wyższa Edukacji Towarzystwa Wiedzy Powszechnej.
- Fleischer M. 2002: Konstrukcja rzeczywistości, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
- Grabarczyk P. 2013: Czym się rożni kategoryzacja od konceptualizacji, Przegląd Filozoficzny — Nowa Seria 2, 455–470.
- Harasymowicz B. 2002: Autorytet nauczyciela we współczesnej polskiej szkole, Dyrektor Szkoły 12, 19–20.
- Jedliński R. 2000, Językowy obraz świata wartości w wypowiedziach uczniów kończących szkołę podstawową, Kraków: Wydawnictwo Naukowe AP.
- Karwatowska M. 2012: Autorytety w opiniach młodzieży, Lublin: UMCS.
- Kaufmann J. C. 2004: Ego. Socjologia jednostki. Inna wizja człowieka i konstrukcji podmiotu, Warszawa: Oficyna Naukowa.
- Kleszcz M., Łączyk M. 2013: Młodzież licealna wobec wartości, samotności i pasji, Kraków: Impuls.
- Kluckhohn C. 1962: Values and Value-Orientations in the Theory vs Actions, [w:] Parsons T., Shils E. A. (red.), Toward a General Theory of Actions, New York: Harper Torchbooks.
- Kłoskowska A. 2007: Socjologia kultury, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Kołakowski L. 2009: Mini-wykłady o maxi-sprawach, Kraków: Znak.
- Lappo I. 2006: Równość, [w:] Bartmiński J. (red.), Język — wartości — polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych, Lublin: UMCS, 88–92.
- Leszczak O. W. 2002: Metodologiczne zasady wartościowania i wartość jako koncept metodologiczny, http://www.ujk.kielce.pl/~leszczak/cennost%20.doc [2009-06-02].
- Lewicka-Zelent A. 2013: Uwarunkowania gotowości nieletnich do zadośćuczynienia w paradygmacie sprawiedliwości naprawczej, Lublin: UMCS.
- Mazurkiewicz M. 1991: Stan prac nad słownikiem aksjologicznym, [w:] Puzynina J., Bartmiń ski J. (red.), Język a Kultura, t. 2: Zagadnienia leksykalne i aksjologiczne, Wrocław: Uniersytet Wrocławski, 257–264, http://www.lingwistyka.uni.wroc.pl/jk/JK-02/JK2-mazurkiewicz-2.pdf , [01.04.2015].
- Oleś P. 1989: Wartości i wartościowanie a osobowość, Lublin: KUL.
- Ossowski S. 2000: Z zagadnień psychologii społecznej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Piechowiak M. 2009: Sokrates sam ze sobą rozmawia o sprawiedliwości, [w:] Pacewicz A. (red.), Kolokwia Platońskie, Wrocław: UWR, 71–92.
- Pisarek W. 2002: Polskie słowa sztandarowe i ich popularność, Kraków: Universitas.
- Pratchett T. 1987: Mort, tłum. W. P. Cholewa, Warszawa: Proszyński i S-ka.
- Puzynina J. 2014: Kłopoty z nazwami wartości (i wartościami), Etnolingwistyka 26.
- Puzynina J. 2013: Wartości i wartościowanie w perspektywie językoznawstwa, Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
- Rawls J. 2003: The Theory of Justice, Harvard University Press.
- Słownik gwary młodzieżowej 2006, red. A. Jendrzejek, J. Pastwa J, Toruń: Literat.
- Tabor-Witoń L. 2004, http://www.niedziela.pl/artykul/36004/nd/Swiat-wspolczesnych-wartosci-mlodziezy-2 , dostęp: 02.06.2016.
- Tischner J. 1982: Myślenie według wartości, Kraków: Znak.
- Tokarski R. 2001: Introspekcja w semantycznym opisie języka, [w:] Michalewski K. (red.), Współczesna leksyka, cz. 2, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 123–131.
- Tokarski R. 2004: Semantyka barw we współczesnej polszczyźnie, Lublin: UMCS.
- Wejner B. 2012: Emocje moralne, sprawiedliwość i motywacje społeczne, przeł. Z. Mijakowski, Sopot: Wydawnictwo Smak Słowa.
- Wileczek A., Kłodowska A. 2015: W poszukiwaniu czegoś cennego. Nazwy wartości w rozumieniu dzieci dziesięcioletnich, [w:]Wileczek A., Miernik A. (red.), Słowo — dziecko — edukacja. Aspekty literackie, językowe i aksjologiczne, Kielce: Wydawnictwo UJK, 201–222.
- Wileczek A., Możdżonek I. 2015: Szkolna (nie)komunikacja. Bariery w dyskursie wczesnoszkolnym, Warszawa: PWN.
- Wiłkomirska A. 1997: Szkoła i nauczyciele w oczach ucznia, Warszawa: Wydawnictwo UW.
Referencje
Adamczyk G. 2003: Wartości społeczne w świadomości młodzieży niemieckiej i polskiej, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Apresjan D. J. 2000: Semantyka leksykalna: synonimiczne środki języka, przeł. Z. Kozłowska, A. Markowski, wyd. 2, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Bartmiński J., Mazurkiewicz-Brzozowska M. (red.) 1993: Nazwy wartości, Lublin: UMCS.
Bartmiński J., Żuk G. 2009: Pojęcie równości i jego profilowanie we współczesnym języku polskim, Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury 21, 47–67.
Bauć P. 2009: Równość i jej negatywne sensy i znaczenia. Próba edukacyjnej asymilacji nierówności, [w:] Myślenie o edukacji, t. 2, Częstochowa: Wydawnictwo WSL.
Denek K. 2000: Aksjologiczne aspekty edukacji szkolnej, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Domalewski J. 2013: System wartości młodzieży gimnazjalnej. Raport z badań przeprowadzonych wśród uczniów klas trzecich gimnazjum województwa kujawsko-pomorskiego, Bydgoszcz–Toruń: Kuratorium Oświaty, Fundacja ABC XXI.
Drzeżdżon W. 2010: Badania nad wartościami młodzieży w dobie dokonujących się przemian, Konstatacje pedagogiczne, Studia Gdańskie 7, 101–112.
Dubis M. 2014: Wartości i style życia młodzieży, Jagiellońskie Studia Socjologiczne 1, 35–45.
Fleischer M. 2003: Polska symbolika kolektywna, Wrocław: Dolnośląska Szkoła Wyższa Edukacji Towarzystwa Wiedzy Powszechnej.
Fleischer M. 2002: Konstrukcja rzeczywistości, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Grabarczyk P. 2013: Czym się rożni kategoryzacja od konceptualizacji, Przegląd Filozoficzny — Nowa Seria 2, 455–470.
Harasymowicz B. 2002: Autorytet nauczyciela we współczesnej polskiej szkole, Dyrektor Szkoły 12, 19–20.
Jedliński R. 2000, Językowy obraz świata wartości w wypowiedziach uczniów kończących szkołę podstawową, Kraków: Wydawnictwo Naukowe AP.
Karwatowska M. 2012: Autorytety w opiniach młodzieży, Lublin: UMCS.
Kaufmann J. C. 2004: Ego. Socjologia jednostki. Inna wizja człowieka i konstrukcji podmiotu, Warszawa: Oficyna Naukowa.
Kleszcz M., Łączyk M. 2013: Młodzież licealna wobec wartości, samotności i pasji, Kraków: Impuls.
Kluckhohn C. 1962: Values and Value-Orientations in the Theory vs Actions, [w:] Parsons T., Shils E. A. (red.), Toward a General Theory of Actions, New York: Harper Torchbooks.
Kłoskowska A. 2007: Socjologia kultury, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kołakowski L. 2009: Mini-wykłady o maxi-sprawach, Kraków: Znak.
Lappo I. 2006: Równość, [w:] Bartmiński J. (red.), Język — wartości — polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych, Lublin: UMCS, 88–92.
Leszczak O. W. 2002: Metodologiczne zasady wartościowania i wartość jako koncept metodologiczny, http://www.ujk.kielce.pl/~leszczak/cennost%20.doc [2009-06-02].
Lewicka-Zelent A. 2013: Uwarunkowania gotowości nieletnich do zadośćuczynienia w paradygmacie sprawiedliwości naprawczej, Lublin: UMCS.
Mazurkiewicz M. 1991: Stan prac nad słownikiem aksjologicznym, [w:] Puzynina J., Bartmiń ski J. (red.), Język a Kultura, t. 2: Zagadnienia leksykalne i aksjologiczne, Wrocław: Uniersytet Wrocławski, 257–264, http://www.lingwistyka.uni.wroc.pl/jk/JK-02/JK2-mazurkiewicz-2.pdf , [01.04.2015].
Oleś P. 1989: Wartości i wartościowanie a osobowość, Lublin: KUL.
Ossowski S. 2000: Z zagadnień psychologii społecznej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Piechowiak M. 2009: Sokrates sam ze sobą rozmawia o sprawiedliwości, [w:] Pacewicz A. (red.), Kolokwia Platońskie, Wrocław: UWR, 71–92.
Pisarek W. 2002: Polskie słowa sztandarowe i ich popularność, Kraków: Universitas.
Pratchett T. 1987: Mort, tłum. W. P. Cholewa, Warszawa: Proszyński i S-ka.
Puzynina J. 2014: Kłopoty z nazwami wartości (i wartościami), Etnolingwistyka 26.
Puzynina J. 2013: Wartości i wartościowanie w perspektywie językoznawstwa, Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Rawls J. 2003: The Theory of Justice, Harvard University Press.
Słownik gwary młodzieżowej 2006, red. A. Jendrzejek, J. Pastwa J, Toruń: Literat.
Tabor-Witoń L. 2004, http://www.niedziela.pl/artykul/36004/nd/Swiat-wspolczesnych-wartosci-mlodziezy-2 , dostęp: 02.06.2016.
Tischner J. 1982: Myślenie według wartości, Kraków: Znak.
Tokarski R. 2001: Introspekcja w semantycznym opisie języka, [w:] Michalewski K. (red.), Współczesna leksyka, cz. 2, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 123–131.
Tokarski R. 2004: Semantyka barw we współczesnej polszczyźnie, Lublin: UMCS.
Wejner B. 2012: Emocje moralne, sprawiedliwość i motywacje społeczne, przeł. Z. Mijakowski, Sopot: Wydawnictwo Smak Słowa.
Wileczek A., Kłodowska A. 2015: W poszukiwaniu czegoś cennego. Nazwy wartości w rozumieniu dzieci dziesięcioletnich, [w:]Wileczek A., Miernik A. (red.), Słowo — dziecko — edukacja. Aspekty literackie, językowe i aksjologiczne, Kielce: Wydawnictwo UJK, 201–222.
Wileczek A., Możdżonek I. 2015: Szkolna (nie)komunikacja. Bariery w dyskursie wczesnoszkolnym, Warszawa: PWN.
Wiłkomirska A. 1997: Szkoła i nauczyciele w oczach ucznia, Warszawa: Wydawnictwo UW.