Identyfikacja chłopców w księgach poznańskiego cechu złotników jako świadectwo rzemieślniczej kultury onimicznej w XVI wieku
SOCJOLINGWISTYKA,
Tom 31 (2017): Socjolingwistyka
Abstrakt
Artykuł mieszczący się w obszarze badań antroponomastycznych pokazuje sposoby identyfikacji chłopców zapisywanych na naukę rzemiosła złotniczego do poznańskiego cechu złotników w XVI w. Analizie poddano rozbudowane modele nazewnicze, wyekscerpowane z ksiąg cechu złotników zdeponowanych w Archiwum Państwowym w Poznaniu, zawierające oprócz imienia i nazwiska rozmaite deskrypcje jednostkowe identyfikujące adeptów złotnictwa. Wspomniany materiał dotąd nie był w pełni wykorzystany w badaniach antroponimicznych. Jego analiza i interpretacja, będąca próbą uchwycenia XVI-wiecznej rzemieślniczej tradycji onimicznej, pozwoliła na dopełnienie historycznego antroponomastykonu miasta Poznania i scharakteryzowanie badanej grupy rzemieślniczej w wymiarze socjoonomastycznym.
Słowa kluczowe
- — Księga od zapisów i wypisów chłopców, jednostka 482, liczba kart 220, lata: 1565–1774, seria 56: Cech złotników (Poznań), zespół archiwalny: 53/636/0 Cechy miasta Poznania, Archiwum Państwowe w Poznaniu.
- AntrPol — Cieślikowa A. (red.), Antroponimia Polski od XVI do końca XVIII wieku. Wybór artykułów hasłowych oraz wykazy nazwisk wraz z chronologią i geografią, t. 1–5, Kraków: Wydawnictwo Lexis, 2007–2015.
- Bubak J. 1986: Proces kształtowania się polskiego nazwiska mieszczańskiego i chłopskiego, Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
- DFN — Duden — Familiennamen. Herkunft und Bedeutung von 20 000 Nachnamen, bearb. von R. und V. Kohlheim, Mannheim–Leipzig–Wien–Zürich: Dudenverlag, 2005.
- Gott-Gottschald M. 1971: Deutsche Namenkunde. Unsere Familiennamen nach ihrer Entstehung und Bedeutung, Vierte Auflage mit einem Nachwort und einem bibliographischen Nachtrag von Rudolf Schützeichel, Berlin: Walter de Gruyter & Co.
- Górski K., Kuraszkiewicz W., Pepłowski F., Saski S., Taszycki W., Urbańczyk S., Wierczyński S., Woronczak J. i in. 1955: Zasady wydawania tekstów staropolskich. Projekt. Cz. II — Teksty nowożytne do połowy XVIII wieku, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
- Klimek Z. (oprac.) 1997: Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego, Kraków: IJP PAN.
- Lepszy L. 1933: Poznań, [w:] Lepszy L., Przemysł złotniczy w Polsce (tytuł z okładki: Złotnictwo w Polsce), Kraków: Miejskie Muzeum Przemysłowe im. dra Adrjana Baranieckiego, 254–255.
- Maisel W. (oprac.) 1969: Wilkierze poznańskie. Cz. III — Organizacja cechowa. Statua civitatis Posnaniensis.Pars III — Contubernia, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
- NOdm — Kaleta Z., Supranowicz E., Szymowa J. (oprac.): Odmiejscowe nazwy osobowe, Kraków: Polska Akademia Nauk, Instytut Języka Polskiego, 1997.
- Nożyński T. 1953: Materiały do dziejów złotnictwa poznańskiego, Przegląd Zachodni. Studia Wielkopolskie IX, III, 236–250.
- Sarnowska-Giefing I. 2010: Ślady wpływów niemieckich w antroponimii Poznania, [w:] Nazwy własne a społeczeństwo, t. 1, Łobodzińska R. (red.), Łask–Pruszków: Oficyna Wydawnicza Leksem, Uniwersytet Wrocławski, Wydział Filologiczny, 231–257.
- Sarnowska-Giefing I. (oprac.) 2011: Słownik nazwisk mieszkańców Poznania XVI–XVIII wieku, t. 1: A–F, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
- Sarnowska-Giefing I. (red.) 2014: Słownik nazwisk mieszkańców Poznania XVI–XVIII wieku, t. 2: G–N, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
- SEMot — Cieślikowa A. (oprac.), Rymut K. (red.), Szymowa J. (oprac.), Malec M. (red.), Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych, t. 1–6, Kraków: Polska Akademia Nauk, Instytut Języka Polskiego, Zakład Onomastyki Polskiej, Pracownia Antroponimii Polskiej, 1995–2002.
- SGP(k) — Słownik gwar polskich (kartoteka).
- Sieradzki A. 2014: Derywowane nazwiska odzawodowe w dokumentach poznańskich od XVI do XVIII wieku, [w:] Graf M. (red.), Przestrzenie językoznawstwa. Prace dedykowane Profesor Irenie Sarnowskiej--Giefing, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 163–171.
- SNW — Rymut K. (red.), Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych, t. 1–9, Kraków: Polska Akademia Nauk, Instytut Języka Polskiego, 1992–1994.
- SSNO — Taszycki W. (red.): Słownik staropolskich nazw osobowych, t. 1–6, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, 1965–1983; Malec M. (red.), Suplement, t. 7, z. 1–3, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1984–1987.
- SStp — Urbańczyk S. (red. nacz.), Słownik staropolski, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków: Polska Akademia Nauk, Instytut Języka Polskiego, 1953–2002.
Referencje
— Księga od zapisów i wypisów chłopców, jednostka 482, liczba kart 220, lata: 1565–1774, seria 56: Cech złotników (Poznań), zespół archiwalny: 53/636/0 Cechy miasta Poznania, Archiwum Państwowe w Poznaniu.
AntrPol — Cieślikowa A. (red.), Antroponimia Polski od XVI do końca XVIII wieku. Wybór artykułów hasłowych oraz wykazy nazwisk wraz z chronologią i geografią, t. 1–5, Kraków: Wydawnictwo Lexis, 2007–2015.
Bubak J. 1986: Proces kształtowania się polskiego nazwiska mieszczańskiego i chłopskiego, Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
DFN — Duden — Familiennamen. Herkunft und Bedeutung von 20 000 Nachnamen, bearb. von R. und V. Kohlheim, Mannheim–Leipzig–Wien–Zürich: Dudenverlag, 2005.
Gott-Gottschald M. 1971: Deutsche Namenkunde. Unsere Familiennamen nach ihrer Entstehung und Bedeutung, Vierte Auflage mit einem Nachwort und einem bibliographischen Nachtrag von Rudolf Schützeichel, Berlin: Walter de Gruyter & Co.
Górski K., Kuraszkiewicz W., Pepłowski F., Saski S., Taszycki W., Urbańczyk S., Wierczyński S., Woronczak J. i in. 1955: Zasady wydawania tekstów staropolskich. Projekt. Cz. II — Teksty nowożytne do połowy XVIII wieku, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
Klimek Z. (oprac.) 1997: Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego, Kraków: IJP PAN.
Lepszy L. 1933: Poznań, [w:] Lepszy L., Przemysł złotniczy w Polsce (tytuł z okładki: Złotnictwo w Polsce), Kraków: Miejskie Muzeum Przemysłowe im. dra Adrjana Baranieckiego, 254–255.
Maisel W. (oprac.) 1969: Wilkierze poznańskie. Cz. III — Organizacja cechowa. Statua civitatis Posnaniensis.Pars III — Contubernia, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
NOdm — Kaleta Z., Supranowicz E., Szymowa J. (oprac.): Odmiejscowe nazwy osobowe, Kraków: Polska Akademia Nauk, Instytut Języka Polskiego, 1997.
Nożyński T. 1953: Materiały do dziejów złotnictwa poznańskiego, Przegląd Zachodni. Studia Wielkopolskie IX, III, 236–250.
Sarnowska-Giefing I. 2010: Ślady wpływów niemieckich w antroponimii Poznania, [w:] Nazwy własne a społeczeństwo, t. 1, Łobodzińska R. (red.), Łask–Pruszków: Oficyna Wydawnicza Leksem, Uniwersytet Wrocławski, Wydział Filologiczny, 231–257.
Sarnowska-Giefing I. (oprac.) 2011: Słownik nazwisk mieszkańców Poznania XVI–XVIII wieku, t. 1: A–F, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Sarnowska-Giefing I. (red.) 2014: Słownik nazwisk mieszkańców Poznania XVI–XVIII wieku, t. 2: G–N, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
SEMot — Cieślikowa A. (oprac.), Rymut K. (red.), Szymowa J. (oprac.), Malec M. (red.), Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych, t. 1–6, Kraków: Polska Akademia Nauk, Instytut Języka Polskiego, Zakład Onomastyki Polskiej, Pracownia Antroponimii Polskiej, 1995–2002.
SGP(k) — Słownik gwar polskich (kartoteka).
Sieradzki A. 2014: Derywowane nazwiska odzawodowe w dokumentach poznańskich od XVI do XVIII wieku, [w:] Graf M. (red.), Przestrzenie językoznawstwa. Prace dedykowane Profesor Irenie Sarnowskiej--Giefing, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 163–171.
SNW — Rymut K. (red.), Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych, t. 1–9, Kraków: Polska Akademia Nauk, Instytut Języka Polskiego, 1992–1994.
SSNO — Taszycki W. (red.): Słownik staropolskich nazw osobowych, t. 1–6, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, 1965–1983; Malec M. (red.), Suplement, t. 7, z. 1–3, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1984–1987.
SStp — Urbańczyk S. (red. nacz.), Słownik staropolski, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków: Polska Akademia Nauk, Instytut Języka Polskiego, 1953–2002.