Data Log
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Wpływ języka na poczucie wykluczenia osób z niepełnosprawnościami
Kontakt: Dorota Żuchowska-Skiba
SOCJOLINGWISTYKA,
Tom 34 (2020): Socjolingwistyka
Abstrakt
W ostatnich latach w Polsce można zauważyć dokonującą się zmianę w sposobie określania osób z niepełnosprawnością. Odchodzi się od używania określeń typu niepełnosprawny, niewidomy, kaleka, inwalida. W to miejsce pojawiają się określenia osoba z niepełnosprawnością, osoba z dysfunkcją wzroku, osoba ze specjalnymi potrzebami. Stawiają one na pierwszym miejscu osobę, a nie jej niepełnosprawności lub zastępują pojęcie niepełnosprawność innymi określeniami, niemającymi stygmatyzującego charakteru. Celem artykułu było ukazanie relacji między językiem opisującym i definiującym niepełnosprawność a zmianami w sposobie oceny samego siebie u osób z niepełnosprawnościami oraz wpływem poziomu samooceny na poczucie wykluczenia osób z niepełnosprawnościami. W badaniach posłużono się metodą analizy treści w celu odtworzenia określeń niepełnosprawności funkcjonujących w środowisku osób z niepełnosprawnościami. Wykorzystano ankietę internetową do zbadania relacji między poczuciem wykluczenia a określeniami niepełnosprawności, samooceną osób z niepełnosprawnościami oraz oceną nastawienia społeczeństwa wobec osób z niepełnosprawnościami. Pozwoliło to na pokazanie znaczenia języka i jego wpływu na procesy integracji osób z niepełnosprawnościami we współczesnej Polsce.
Słowa kluczowe
- Blaska, J. 1993. „The Power of Language: Speak and Write Using „Person-First”. W Perspectives on Disability, red. M. Nagler. Palo Alto: Health Markets Research, 25–32.
- Campbell, F.K. 2001. „Inciting Legal Fictions: Disability Date with Ontology and the Ableist Body of the Law”. Griffith Law Review 10 (1): 42–62.
- Ciaputa, E., A. Król i M. Warat. 2014. „Genderowy wymiar niepełnosprawności. Sytuacja kobiet z niepełnosprawnościami wzroku, ruchu i słuchu”. W Polscy (nie)pełnosprawni. Od kompleksowej diagnozy do nowego modelu polityki społecznej, red. B. Gąciarz, i S. Rudnicki. Kraków: Wydawnictwa AGH, 275–334.
- Collier, R. 2012. „Person-First Language: Noble Intent But to What Effect?”. CMAJ 184 (18): 1977–1978.
- Corbett, C. 1996. Bad-Mouthing: The Language of Special Education, London: Falmer Press.
- Crocker, A.F., i S.N. Smith. 2019. „Person-First Language: Are We Practicing What We Preach?”. Journal of Multidisciplinary Healthcare 12: 125–129.
- Deirdre, M. 2009. Language Disabilities in Cultural and Linguistic Diversity. Bristol: Multilingual Matters.
- Devlieger, P.J. 1999. „From Handicap to Disability: Language Use and Cultural Meaning in the United States”. Disability and Rehabilitation 21: 346–354.
- Dunn, D.S., i E.E. Andrews. 2015. „Person-First and Identity-First Language: Developing Psychologists’ Cultural Competence Using Disability Language”. American Psychologist 70 (3): 255–264.
- Elis, K., i M. Kent. 2011. Disability and New Media. London–New York: Routledge.
- Galasiński, D. 2013. „Osoby niepełnosprawne czy z niepełnosprawnością?”. Niepełnosprawność – Zagadnienia, Problemy, Rozwiązania IV (9), 3–6.
- Garland-Thomson, R. 2002. „Integrating Disability, Transforming Feminist Theory”. NWSA Journal 14 (3): 1–32.
- Gernsbacher, M.A. 2017. „Editorial Perspective: The Use of Person-First Language in Scholarly Writing May Accentuate Stigma”. Journal Child Psychology and Psychiatry 58 (7): 859–861.
- Gernsbacher, M.A., A.R. Raimond, M.T. Balinghasay, i J.S. Boston. 2016. „«Special Needs» Is an Ineffective Euphemis”. Cognitive Research: Principles and Implications 1: 29.
- Goffman, E. 2005. Piętno, czyli rozważania o zranionej tożsamości. tłum. A. Dzierżyńska, J. Tokarska-Bakir. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
- Goodley, D. 2011. Disability Studies. An Interdisciplinary Introduction. London: Sage.
- Granello, D.H., i T.A. Gibbs. 2016. „The Power of Language and Labels. «The Mentally Ill» versus «People with Mental Illnesses»”. Journal Counsueling Development 94 (1): 31–40.
- Johnson, L., i E. Moxon. 1998. „In Whose Service? Technology, Care and Disabled People: The Case For a Disability Politics Perspective”. Disability And Society 13 (2): 241–258.
- Jung, K.E. 2002. „Chronic Illness and Educational Equity: The Politics of Visibility”. Feminist Disability Studies 14 (3): 178–200.
- Kirszenbaum, J. 2015. „Person First Planet: A Comprehensive Review of Person First Language”. University Honors Theses 214: 2–32.
- Kubicki, P. 2017. Polityka publiczna wobec osób z niepełnosprawnościami. Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH.
- Leszczyńska, K. 2010. „Tożsamość i stygmatyzacja w narracjach niepełnosprawnych studentów”. W Niepełnosprawni studenci w społeczności akademickiej. Źródła sukcesów i porażek w integracji społecznej i aktywności zawodowej, red. B. Gąciarz. Warszawa: Wydawnictwo IFIS PAN, 35–55.
- Martin, N. 2012. „Disability Identity–Disability Pride”. Perspectives: Policy and Practice in Higher Education 16 (1): 14–18.
- Mikołajczyk-Lerman, G. 2013. Między wykluczeniem a integracją – realizacja praw dziecka niepełnosprawnego i jego rodziny. Analiza socjologiczna. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
- Nario-Redmond, M., J. Noel, i E. Fern. 2012. „Redefining Disability, Re-imagining the Self: Disability Identification Predicts Self-Esteem and Strategic Responses to Stigma”. Self and Identity 12 (5): 468–488.
- Noble, A.J., A. Robinson, D. Snape, i A.G. Marson. 2017. „«Epileptic», «Epileptic Person» or «Person with epilepsy»? Bringing Quantitative and Qualitative Evidence on the Views of UK Patients and Carers to the Terminology Debate”. Epilepsy Behavior 67: 20–27.
- Oliver, M. 1996. Understanding Disability: From Theory to Practice, London: Macmillan.
- Olney, M.F., i K.F. Brockelman. 2005. „The Impact of Visibility of Disability and Gender on the Self-Concept of University Students with Disabilities”. Journal of Postsecondary Education and Disability 18 (1): 80–91.
- Ostrowska, A. 2015. Niepełnosprawni w społeczeństwie 1993–2013. Warszawa: Wydawnictwo IFIS PAN.
- Racław, M., i D. Szawarska. 2018. „Ukryte/niewidoczne niepełnosprawności a polityka tożsamości i etykietowania w życiu codziennym”. Przegląd Socjologii Jakościowej 14 (3): 30–46.
- Schalock, R.L., R.A. Luckasson, K.A. Shogren, i S. Borthwick-Duffy. 2007. „The Renaming of «Mental Retardation»: Understanding the Change to the Term «Intellectual Disability»”. Intellectual Developmental Disability 45 (2): 116–24.
- Sheldon, A. 2010. „Changing Technology”. W Disabling Barriers – Enabling Environments, red. J. Swain, S. French, C. Barnes. London: Sage, 155–160.
- Ślebioda, A. 2013. „Stigmatized by the Language – Linguistic Labels of the Disabled People in Poland and the United States”. Journal of Education Culture and Society 2: 404–412.
- St. Louis, K.O. 1999. „Person-First Labeling and Stuttering”. Journal of Fluency Disorders 24: 1–24.
- Thackeray, R., i M.A. Hunter. 2010. „Empowering Youth: Use of Technology in Advocacy to Affectsocial Change”. Journal of Computer-Mediated Communication 15: 575–591.
- Urbanowicz, Z. 2012. „Od interdyscyplinarnego do transdyscyplinarnego spojrzenia na niepełnosprawność”. Ogrody Nauk i Sztuk 2: 443–457.
- Wehmeyer, M., H.J. Bersani, i R. Gagne. 2000. „Riding the Third Wave: Self-Determination and Self-Advocacy in the 21st Century”. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities 15 (2): 106–115.
- WHO. 2001. Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia. Genewa– Warszawa: WHO, Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia.
- Woźniak, Z. 2008. Niepełnosprawność i niepełnosprawni w Polskiej polityce społecznej. Społeczny kontekst medycznego problemu, Warszawa: Wydawnictwo SWPS Academica.
- Wright K.B., i S.B. Bell. 2003. „Health-Related Support Groups on the Internet: Linking Empirical Findings to Social Support and Computer-Mediated Communication Theory”. Journal of Health Psychology 8 (1): 39–57.
- Zakrzewska-Manterys, E. 2016. „Ludzie różnią się między sobą w piękny sposób”. W Zrozum mnie i szanuj. Refleksje wokół niepełnosprawności intelektualnej, red. A. Fandrejewska, A. Suchcicki, J. Koral. Warszawa: Stowarzyszenie Rodzin i Opiekunów Osób z Zespołem Downa „Bardziej Kochani”, 19–41.
Referencje
Blaska, J. 1993. „The Power of Language: Speak and Write Using „Person-First”. W Perspectives on Disability, red. M. Nagler. Palo Alto: Health Markets Research, 25–32.
Campbell, F.K. 2001. „Inciting Legal Fictions: Disability Date with Ontology and the Ableist Body of the Law”. Griffith Law Review 10 (1): 42–62.
Ciaputa, E., A. Król i M. Warat. 2014. „Genderowy wymiar niepełnosprawności. Sytuacja kobiet z niepełnosprawnościami wzroku, ruchu i słuchu”. W Polscy (nie)pełnosprawni. Od kompleksowej diagnozy do nowego modelu polityki społecznej, red. B. Gąciarz, i S. Rudnicki. Kraków: Wydawnictwa AGH, 275–334.
Collier, R. 2012. „Person-First Language: Noble Intent But to What Effect?”. CMAJ 184 (18): 1977–1978.
Corbett, C. 1996. Bad-Mouthing: The Language of Special Education, London: Falmer Press.
Crocker, A.F., i S.N. Smith. 2019. „Person-First Language: Are We Practicing What We Preach?”. Journal of Multidisciplinary Healthcare 12: 125–129.
Deirdre, M. 2009. Language Disabilities in Cultural and Linguistic Diversity. Bristol: Multilingual Matters.
Devlieger, P.J. 1999. „From Handicap to Disability: Language Use and Cultural Meaning in the United States”. Disability and Rehabilitation 21: 346–354.
Dunn, D.S., i E.E. Andrews. 2015. „Person-First and Identity-First Language: Developing Psychologists’ Cultural Competence Using Disability Language”. American Psychologist 70 (3): 255–264.
Elis, K., i M. Kent. 2011. Disability and New Media. London–New York: Routledge.
Galasiński, D. 2013. „Osoby niepełnosprawne czy z niepełnosprawnością?”. Niepełnosprawność – Zagadnienia, Problemy, Rozwiązania IV (9), 3–6.
Garland-Thomson, R. 2002. „Integrating Disability, Transforming Feminist Theory”. NWSA Journal 14 (3): 1–32.
Gernsbacher, M.A. 2017. „Editorial Perspective: The Use of Person-First Language in Scholarly Writing May Accentuate Stigma”. Journal Child Psychology and Psychiatry 58 (7): 859–861.
Gernsbacher, M.A., A.R. Raimond, M.T. Balinghasay, i J.S. Boston. 2016. „«Special Needs» Is an Ineffective Euphemis”. Cognitive Research: Principles and Implications 1: 29.
Goffman, E. 2005. Piętno, czyli rozważania o zranionej tożsamości. tłum. A. Dzierżyńska, J. Tokarska-Bakir. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Goodley, D. 2011. Disability Studies. An Interdisciplinary Introduction. London: Sage.
Granello, D.H., i T.A. Gibbs. 2016. „The Power of Language and Labels. «The Mentally Ill» versus «People with Mental Illnesses»”. Journal Counsueling Development 94 (1): 31–40.
Johnson, L., i E. Moxon. 1998. „In Whose Service? Technology, Care and Disabled People: The Case For a Disability Politics Perspective”. Disability And Society 13 (2): 241–258.
Jung, K.E. 2002. „Chronic Illness and Educational Equity: The Politics of Visibility”. Feminist Disability Studies 14 (3): 178–200.
Kirszenbaum, J. 2015. „Person First Planet: A Comprehensive Review of Person First Language”. University Honors Theses 214: 2–32.
Kubicki, P. 2017. Polityka publiczna wobec osób z niepełnosprawnościami. Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH.
Leszczyńska, K. 2010. „Tożsamość i stygmatyzacja w narracjach niepełnosprawnych studentów”. W Niepełnosprawni studenci w społeczności akademickiej. Źródła sukcesów i porażek w integracji społecznej i aktywności zawodowej, red. B. Gąciarz. Warszawa: Wydawnictwo IFIS PAN, 35–55.
Martin, N. 2012. „Disability Identity–Disability Pride”. Perspectives: Policy and Practice in Higher Education 16 (1): 14–18.
Mikołajczyk-Lerman, G. 2013. Między wykluczeniem a integracją – realizacja praw dziecka niepełnosprawnego i jego rodziny. Analiza socjologiczna. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Nario-Redmond, M., J. Noel, i E. Fern. 2012. „Redefining Disability, Re-imagining the Self: Disability Identification Predicts Self-Esteem and Strategic Responses to Stigma”. Self and Identity 12 (5): 468–488.
Noble, A.J., A. Robinson, D. Snape, i A.G. Marson. 2017. „«Epileptic», «Epileptic Person» or «Person with epilepsy»? Bringing Quantitative and Qualitative Evidence on the Views of UK Patients and Carers to the Terminology Debate”. Epilepsy Behavior 67: 20–27.
Oliver, M. 1996. Understanding Disability: From Theory to Practice, London: Macmillan.
Olney, M.F., i K.F. Brockelman. 2005. „The Impact of Visibility of Disability and Gender on the Self-Concept of University Students with Disabilities”. Journal of Postsecondary Education and Disability 18 (1): 80–91.
Ostrowska, A. 2015. Niepełnosprawni w społeczeństwie 1993–2013. Warszawa: Wydawnictwo IFIS PAN.
Racław, M., i D. Szawarska. 2018. „Ukryte/niewidoczne niepełnosprawności a polityka tożsamości i etykietowania w życiu codziennym”. Przegląd Socjologii Jakościowej 14 (3): 30–46.
Schalock, R.L., R.A. Luckasson, K.A. Shogren, i S. Borthwick-Duffy. 2007. „The Renaming of «Mental Retardation»: Understanding the Change to the Term «Intellectual Disability»”. Intellectual Developmental Disability 45 (2): 116–24.
Sheldon, A. 2010. „Changing Technology”. W Disabling Barriers – Enabling Environments, red. J. Swain, S. French, C. Barnes. London: Sage, 155–160.
Ślebioda, A. 2013. „Stigmatized by the Language – Linguistic Labels of the Disabled People in Poland and the United States”. Journal of Education Culture and Society 2: 404–412.
St. Louis, K.O. 1999. „Person-First Labeling and Stuttering”. Journal of Fluency Disorders 24: 1–24.
Thackeray, R., i M.A. Hunter. 2010. „Empowering Youth: Use of Technology in Advocacy to Affectsocial Change”. Journal of Computer-Mediated Communication 15: 575–591.
Urbanowicz, Z. 2012. „Od interdyscyplinarnego do transdyscyplinarnego spojrzenia na niepełnosprawność”. Ogrody Nauk i Sztuk 2: 443–457.
Wehmeyer, M., H.J. Bersani, i R. Gagne. 2000. „Riding the Third Wave: Self-Determination and Self-Advocacy in the 21st Century”. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities 15 (2): 106–115.
WHO. 2001. Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia. Genewa– Warszawa: WHO, Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia.
Woźniak, Z. 2008. Niepełnosprawność i niepełnosprawni w Polskiej polityce społecznej. Społeczny kontekst medycznego problemu, Warszawa: Wydawnictwo SWPS Academica.
Wright K.B., i S.B. Bell. 2003. „Health-Related Support Groups on the Internet: Linking Empirical Findings to Social Support and Computer-Mediated Communication Theory”. Journal of Health Psychology 8 (1): 39–57.
Zakrzewska-Manterys, E. 2016. „Ludzie różnią się między sobą w piękny sposób”. W Zrozum mnie i szanuj. Refleksje wokół niepełnosprawności intelektualnej, red. A. Fandrejewska, A. Suchcicki, J. Koral. Warszawa: Stowarzyszenie Rodzin i Opiekunów Osób z Zespołem Downa „Bardziej Kochani”, 19–41.