Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Słownictwo przestępcze za murami polskich zakładów karnych dla kobiet. Rekonesans badawczy na podstawie badań ankietowych
Kontakt: Anna Niepytalska-Osiecka
SOCJOLINGWISTYKA,
Tom 35 (2021): Socjolingwistyka
Abstrakt
Artykuł podejmuje temat słownictwa przestępczego i więziennego używanego za murami polskich zakładów karnych dla kobiet. Do zgromadzenia materiału autorka zastosowała metodę ankietową. Głównym celem badania stało się dotarcie do elementów swoistego języka, którym posługują się osadzone w kobiecych zakładach karnych, a zwłaszcza sprawdzenie: 1) W jakim stopniu w komunikacji osadzonych kobiet funkcjonują elementy słownictwa przestępczego i więziennego? 2) Czy kobiety osadzone w polskich więzieniach wytwarzają specyficzne słownictwo dotyczące sytuacji, w której się znalazły i realiów, które są ich wspólnym doświadczeniem? 3) Czy w ich komunikacji pojawia się słownictwo nierejestrowane wcześniej w opracowaniach dotyczących „męskiego” wariantu komunikacji więziennej? Tekst przedstawia wyniki ankiety przeprowadzonej w pięciu polskich zakładach karnych dla kobiet: w areszcie śledczym w Warszawie-Grochowie oraz w zakładach karnych w Nowej Hucie, Czersku, Grudziądzu i Krzywańcu. Badanie przeprowadzono w 2019 roku. Wzięło w nim udział 336 kobiet skazanych na karę pozbawienia wolności za różne przestępstwa. Te osoby pochodziły z różnych środowisk, miały zróżnicowany poziom wykształcenia, niektóre były recydywistkami, inne odbywały karę po raz pierwszy. Kwestionariusz, który przedstawiła im badaczka, zawierał pytania zamknięte i otwarte. Pytania zamknięte sprawdzały, czy zasób opisany w literaturze przedmiotu jako słownictwo przestępcze jest używany przez kobiety w zakładach karnych. W pytaniach otwartych osadzone dzieliły się własnymi przykładami elementów swoistych dla środowiska, w którym się znalazły. Artykuł jest próbą dotarcia do autentycznego materiału językowego. Tekst wpisuje się w nurt badań empirycznych i ma charakter rekonesansu badawczego. Wyniki ankiet pokazały, że większość swoistego słownictwa, którym posługują się osadzone kobiety, pochodzi z zasobu ogólnoprzestępczego. Leksyka dotycząca kobiecych realiów, tworzona przez społeczność osadzonych kobiet, stanowi bardzo niewielki podzbiór.
Słowa kluczowe
- Cabalski, M. 2014. Przemoc stosowana przez kobiety. Studium kryminologiczne. Kraków: Wydawnictwo Impuls.
- Devlin, A. 2000. Invisible Women. What’s wrong with women’s prisons? Sherfield on Loddon: Waterside Press.
- Estreicher, K. 1903. Szwargot więzienny. Kraków: nakładem księgarni D.E. Friedlein; Warszawa: E. Wende i Spółka.
- Grabias, S. 2003. Język w zachowaniach społecznych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
- Grabias, S. 2010. „Środowiskowe i zawodowe odmiany języka – socjolekty”. W Współczesny język polski, red. J. Bartmiński. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 235–253.
- Grochola-Szczepanek, H. 2012. Język mieszkańców Spisza. Płeć jako czynnik różnicujący. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
- Jarosz, M. 2011. „Więzienie w krzywym zwierciadle mediów”. Kultura – Media – Teologia 5: 34–45. Kurka, A. 1899. Słownik mowy złodziejskiej, wyd. 2 zm. i rozsz. Lwów: nakł. autora.
- Lakoff, R. 1973. „Language and Woman’s Place”. Language in Society (2) 1: 45–80.
- Looser, D. 1999. „«Boob Jargon»: The language of a women’s prison”. New Zealand English Journal 13: 14–37.
- Małocha, A. 1994. „Żydowskie zapożyczenia leksykalne w socjolekcie przestępczym”. Język a Kultura 10: 135–170.
- Mehl, M.R., S. Vazire, N. Ramírez-Esparza, R.B. Slatcher, i J.W. Pennebaker. 2007. „Are women really more talkative than men?”. Science 317 (5834): 82.
- Michalski, H., i J. Morawski. 1971. Słownik gwary więziennej. Warszawa: Ośrodek Badań Przestępczości Ministerstwa Sprawiedliwości.
- Miszewski, K. 2004. Grypsera: przemiana, słabnięcie czy upadek subkultury więziennej? (praca magisterska). Toruń: Instytut
- Socjologii Uniwersytet Mikołaja Kopernika.
- Nawój, J. 1994. „Podkultura więzienna w zakładzie karnym półotwartym. Niektóre problemy z zakresu fenomenologii i kontroli”. W Materiały (referaty, sprawozdania) z konferencji nt. Podkultura więzienna w aresztach śledczych i w zakładach karnych, Centralny Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej, Kalisz 17–19 października 1994 r. Warszawa: Wydawnictwo Centralnego Zarządu Zakładów Karnych Ministerstwa Sprawiedliwości.
- Oryńska, A. 1991. „Kategorie semantyczne leksyki języka potocznego i gwary więziennej”. Język a Kultura 2: 80–106.
- Oryńska, A. 1991. „Walka na słowa. O pewnych zachowaniach magicznojęzykowych w gwarze więziennej i subkulturze dzieci i nastolatków”. Język a Kultura 3: 69–74.
- Oryńska, A. 1991. „Zasady komunikowania w gwarze więziennej – tabu i eufemizmy”. Język a Kultura 1: 191–204.
- Pacuła, J. 2019. „O kilku judaikach w polskim socjolekcie przestępczym”. Linguistica Copernicana 16: 363–379.
- Pacuła, J. 2020. „Nie tylko klawisz, nie tylko ment – z historii kilku socjolektalnych nazw policjantów i funkcjonariuszy więziennych”. Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza (27) 1: 129–148.
- Piekot, T. 2008. Język w grupie społecznej. Wprowadzenie do analizy socjolektu. Wałbrzych: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Angelusa Silesiusa w Wałbrzychu.
- Rak, M. 2016. „Kilka uwag o socjolekcie przestępczym polszczyzny przedwojennego Lwowa”. Socjolingwistyka 30: 133–124.
- Rzepa, T. 2006. Psychologia komunikowania się dla menedżerów. Warszawa: Difin.
- Stępniak, J., i Z. Podgórzec. 1993. „Od Autorów”. W Słownik tajemnych gwar przestępcznych. Londyn: Puls, 5–6.
- Szaszkiewicz, M. 1997. Tajemnice grypserki. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Ekspertyz Sądowych.
- Szczerbowski, T. 2018. Polskie i rosyjskie słownictwo slangowe. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
- Tannen, D. 1999. Ty nic nie rozumiesz! Kobieta i mężczyzna w rozmowie. tłum. A. Sylwanowicz. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
- Ułaszyn, H. 1952. Język złodziejski. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
- Wilkoń, A. 2000. Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny. Katowice: Wydawnictwo Unwersytetu Śląskiego.
Referencje
Cabalski, M. 2014. Przemoc stosowana przez kobiety. Studium kryminologiczne. Kraków: Wydawnictwo Impuls.
Devlin, A. 2000. Invisible Women. What’s wrong with women’s prisons? Sherfield on Loddon: Waterside Press.
Estreicher, K. 1903. Szwargot więzienny. Kraków: nakładem księgarni D.E. Friedlein; Warszawa: E. Wende i Spółka.
Grabias, S. 2003. Język w zachowaniach społecznych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Grabias, S. 2010. „Środowiskowe i zawodowe odmiany języka – socjolekty”. W Współczesny język polski, red. J. Bartmiński. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 235–253.
Grochola-Szczepanek, H. 2012. Język mieszkańców Spisza. Płeć jako czynnik różnicujący. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Jarosz, M. 2011. „Więzienie w krzywym zwierciadle mediów”. Kultura – Media – Teologia 5: 34–45. Kurka, A. 1899. Słownik mowy złodziejskiej, wyd. 2 zm. i rozsz. Lwów: nakł. autora.
Lakoff, R. 1973. „Language and Woman’s Place”. Language in Society (2) 1: 45–80.
Looser, D. 1999. „«Boob Jargon»: The language of a women’s prison”. New Zealand English Journal 13: 14–37.
Małocha, A. 1994. „Żydowskie zapożyczenia leksykalne w socjolekcie przestępczym”. Język a Kultura 10: 135–170.
Mehl, M.R., S. Vazire, N. Ramírez-Esparza, R.B. Slatcher, i J.W. Pennebaker. 2007. „Are women really more talkative than men?”. Science 317 (5834): 82.
Michalski, H., i J. Morawski. 1971. Słownik gwary więziennej. Warszawa: Ośrodek Badań Przestępczości Ministerstwa Sprawiedliwości.
Miszewski, K. 2004. Grypsera: przemiana, słabnięcie czy upadek subkultury więziennej? (praca magisterska). Toruń: Instytut
Socjologii Uniwersytet Mikołaja Kopernika.
Nawój, J. 1994. „Podkultura więzienna w zakładzie karnym półotwartym. Niektóre problemy z zakresu fenomenologii i kontroli”. W Materiały (referaty, sprawozdania) z konferencji nt. Podkultura więzienna w aresztach śledczych i w zakładach karnych, Centralny Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej, Kalisz 17–19 października 1994 r. Warszawa: Wydawnictwo Centralnego Zarządu Zakładów Karnych Ministerstwa Sprawiedliwości.
Oryńska, A. 1991. „Kategorie semantyczne leksyki języka potocznego i gwary więziennej”. Język a Kultura 2: 80–106.
Oryńska, A. 1991. „Walka na słowa. O pewnych zachowaniach magicznojęzykowych w gwarze więziennej i subkulturze dzieci i nastolatków”. Język a Kultura 3: 69–74.
Oryńska, A. 1991. „Zasady komunikowania w gwarze więziennej – tabu i eufemizmy”. Język a Kultura 1: 191–204.
Pacuła, J. 2019. „O kilku judaikach w polskim socjolekcie przestępczym”. Linguistica Copernicana 16: 363–379.
Pacuła, J. 2020. „Nie tylko klawisz, nie tylko ment – z historii kilku socjolektalnych nazw policjantów i funkcjonariuszy więziennych”. Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza (27) 1: 129–148.
Piekot, T. 2008. Język w grupie społecznej. Wprowadzenie do analizy socjolektu. Wałbrzych: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Angelusa Silesiusa w Wałbrzychu.
Rak, M. 2016. „Kilka uwag o socjolekcie przestępczym polszczyzny przedwojennego Lwowa”. Socjolingwistyka 30: 133–124.
Rzepa, T. 2006. Psychologia komunikowania się dla menedżerów. Warszawa: Difin.
Stępniak, J., i Z. Podgórzec. 1993. „Od Autorów”. W Słownik tajemnych gwar przestępcznych. Londyn: Puls, 5–6.
Szaszkiewicz, M. 1997. Tajemnice grypserki. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Ekspertyz Sądowych.
Szczerbowski, T. 2018. Polskie i rosyjskie słownictwo slangowe. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Tannen, D. 1999. Ty nic nie rozumiesz! Kobieta i mężczyzna w rozmowie. tłum. A. Sylwanowicz. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Ułaszyn, H. 1952. Język złodziejski. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
Wilkoń, A. 2000. Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny. Katowice: Wydawnictwo Unwersytetu Śląskiego.