Data Log
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Co tytuły i podtytuły krakowskich i małopolskich druków ciągłych niezależnego obiegu wydawniczego mówią o rzeczywistości, w której powstały, i spojrzeniu na świat ich autorów
Kontakt: Barbara Batko-Tokarz
SOCJOLINGWISTYKA,
Tom 35 (2021): Socjolingwistyka
Abstrakt
W latach 80. prasa niezależna odegrała szczególną rolę w walce o przemiany ustrojowe w Polsce. Jednym z ważniejszych ośrodków jej funkcjonowania był Kraków. Dlatego przedmiotem analiz w tym artykule staną się tytuły i podtytuły krakowskich i małopolskich czasopism drugiego obiegu. Spojrzenie na tę prasę z perspektywy onomastyki medialnej, a zwłaszcza – onomastycznej analizy dyskursu, dobrze pokazuje specyfikę sytuacji społeczno-politycznej, w której one funkcjonowały, oraz świat wartości jej autorów i czytelników. Uwidaczniają się w nich – po pierwsze – leksemy mówiące o potrzebie rzetelnej informacji, niezależności, wolności, a po drugie – takie, które pokazywały rzeczywistość w kategoriach wojny oraz zachęcały do buntu i sygnalizowały konieczność szybkich zmian. Wszystkie tego typu zabiegi językowe miały na celu pozytywną autotoprezentację i konsolidację środowisk opozycyjnych, które wyraźnie i na różne sposoby kontestowały rzeczywistość PRL i chciały jej przeobrażeń. W tych celach autorzy tytułów sięgali także po potoczność, ironię, gry językowe i wartościowanie.
Słowa kluczowe
- Bartmiński, J., red. 2006. Język – wartości – polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie trans- formacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
- Borkowski, I. 2003. Świt wolnego słowa. Język propagandy politycznej 1981–1995. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
- Bralczyk, J. 1990. „Antytotalitarny metajęzyk”. Teksty Drugie 4: 45–47.
- Bralczyk J., i G. Majkowska. 2000. „Język mediów – perspektywa aksjologiczna”. W Język w mediach masowych, red. J. Bralczyk, i K. Mosiołek-Kłosińska. Warszawa: Upowszechnianie Nauki – Oświata „UN-O”, 43–50.
- Chłądzyńska, J. 2000. „Analiza tytułów czasopism polskich”. Onomastyka 45: 231–267.
- Dunaj, B., R. Przybylska, i K. Sikora. 1999. „Język na co dzień”. W Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci, red. W. Pisarek. Kraków: Ośrodek Badań Prasoznawczych. Uniwersytet Jagielloński, 227–251.
- Flont, M. 2016. „Tytuły polskich zinów. Wstęp do badań nad onimią «trzeciego obiegu» (1978–1989) i «obiegu alternatywnego» (od 1990)”. Prace Językoznawcze 18 (3): 31–54.
- Kajtoch, W. 1998. „Humor językowy alternatywistów”. W Proza, proza, proza... (opowiadania, fragmenty, eseje, notatki), t. 4, red. W. Kajtoch. Kraków: Związek Literatów Polskich, 335−346.
- Kajtoch, W. 1999. Świat prasy alternatywnej w zwierciadle jej słownictwa. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- Kamińska-Szmaj, I. 2001. Słowa na wolności. Język polityki po 1989 roku. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
- Kamińska-Szmaj, I. 2007. Agresja językowa w życiu publicznym. Leksykon inwektyw politycznych 1918–2000. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
- Kamińska-Szmaj, I. 2008. „Język polityki na tle przemian kulturowych”. W Język a Kultura, t. XX, red. A. Dąbrowska. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 253–265.
- Kuta, C. 2019. Niecenzurowane. Z dziejów drugiego obiegu wydawniczego w Krakowie w latach 1976–1990. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej.
- Lubaś, W. 2003. Polskie gadanie. Podstawowe cechy i funkcje potocznej odmiany polszczyzny. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
- Miodek, J. 2002. Jaka jesteś, polszczyzno?, wyd. II. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
- Pisarek, W. 2002. Polskie słowa sztandarowe i ich publiczność. Kraków: Universitas.
- Pisarek, W. 2006. Słownik terminologii medialnej. Kraków: Universitas.
- Roliński, A., A. Dróżdż, i W. Marchewczyk, wstęp i oprac., 2019. Od „Indeksu” do „Hutnika”. Bibliografia druków ciągłych drugiego obiegu wydawniczego w Krakowie i Małopolsce 1976–1990, przedmowa T. Gąsowski. Kraków: Księgarnia Akademicka.
- Rutkiewicz-Hanczewska, M. 2013. Genologia onimiczna. Nazwa własna w płaszczyźnie motywacyjno- -komunikatywnej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
- Rutkowski, M. 2001. „Wstępna charakterystyka funkcji nazw własnych”. Onomastica 66: 7–29. Rutkowski M., i K. Skowronek. 2020. Onomastyczna analiza dyskursu. Kraków: Wydawnictwo AGH.
- Skowronek, K. 2000. „Między «Bluszczem» a «Cosmopolitan». Tytuły polskich czasopism kobiecych XX wieku”. Onomastica 45: 269–289.
- Skowronek K., i M. Rutkowski. 2004a. Media i nazwy. Z zagadnień onomastyki medialnej. Kraków: Wydawnictwo Lexis.
- Skowronek K., i M. Rutkowski. 2004b. „Współczesne polskie nazewnictwo medialne”. W Nazwy własne w języku, kulturze i komunikacji społecznej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 189–216.
- Wierzbicka, A. 1990. „Język antytotalitarny w Polce: o pewnych mechanizmach samoobrony językowej”. Teksty Drugie 4: 5–30.
Referencje
Bartmiński, J., red. 2006. Język – wartości – polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie trans- formacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Borkowski, I. 2003. Świt wolnego słowa. Język propagandy politycznej 1981–1995. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Bralczyk, J. 1990. „Antytotalitarny metajęzyk”. Teksty Drugie 4: 45–47.
Bralczyk J., i G. Majkowska. 2000. „Język mediów – perspektywa aksjologiczna”. W Język w mediach masowych, red. J. Bralczyk, i K. Mosiołek-Kłosińska. Warszawa: Upowszechnianie Nauki – Oświata „UN-O”, 43–50.
Chłądzyńska, J. 2000. „Analiza tytułów czasopism polskich”. Onomastyka 45: 231–267.
Dunaj, B., R. Przybylska, i K. Sikora. 1999. „Język na co dzień”. W Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci, red. W. Pisarek. Kraków: Ośrodek Badań Prasoznawczych. Uniwersytet Jagielloński, 227–251.
Flont, M. 2016. „Tytuły polskich zinów. Wstęp do badań nad onimią «trzeciego obiegu» (1978–1989) i «obiegu alternatywnego» (od 1990)”. Prace Językoznawcze 18 (3): 31–54.
Kajtoch, W. 1998. „Humor językowy alternatywistów”. W Proza, proza, proza... (opowiadania, fragmenty, eseje, notatki), t. 4, red. W. Kajtoch. Kraków: Związek Literatów Polskich, 335−346.
Kajtoch, W. 1999. Świat prasy alternatywnej w zwierciadle jej słownictwa. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kamińska-Szmaj, I. 2001. Słowa na wolności. Język polityki po 1989 roku. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Kamińska-Szmaj, I. 2007. Agresja językowa w życiu publicznym. Leksykon inwektyw politycznych 1918–2000. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Kamińska-Szmaj, I. 2008. „Język polityki na tle przemian kulturowych”. W Język a Kultura, t. XX, red. A. Dąbrowska. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 253–265.
Kuta, C. 2019. Niecenzurowane. Z dziejów drugiego obiegu wydawniczego w Krakowie w latach 1976–1990. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej.
Lubaś, W. 2003. Polskie gadanie. Podstawowe cechy i funkcje potocznej odmiany polszczyzny. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Miodek, J. 2002. Jaka jesteś, polszczyzno?, wyd. II. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Pisarek, W. 2002. Polskie słowa sztandarowe i ich publiczność. Kraków: Universitas.
Pisarek, W. 2006. Słownik terminologii medialnej. Kraków: Universitas.
Roliński, A., A. Dróżdż, i W. Marchewczyk, wstęp i oprac., 2019. Od „Indeksu” do „Hutnika”. Bibliografia druków ciągłych drugiego obiegu wydawniczego w Krakowie i Małopolsce 1976–1990, przedmowa T. Gąsowski. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Rutkiewicz-Hanczewska, M. 2013. Genologia onimiczna. Nazwa własna w płaszczyźnie motywacyjno- -komunikatywnej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Rutkowski, M. 2001. „Wstępna charakterystyka funkcji nazw własnych”. Onomastica 66: 7–29. Rutkowski M., i K. Skowronek. 2020. Onomastyczna analiza dyskursu. Kraków: Wydawnictwo AGH.
Skowronek, K. 2000. „Między «Bluszczem» a «Cosmopolitan». Tytuły polskich czasopism kobiecych XX wieku”. Onomastica 45: 269–289.
Skowronek K., i M. Rutkowski. 2004a. Media i nazwy. Z zagadnień onomastyki medialnej. Kraków: Wydawnictwo Lexis.
Skowronek K., i M. Rutkowski. 2004b. „Współczesne polskie nazewnictwo medialne”. W Nazwy własne w języku, kulturze i komunikacji społecznej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 189–216.
Wierzbicka, A. 1990. „Język antytotalitarny w Polce: o pewnych mechanizmach samoobrony językowej”. Teksty Drugie 4: 5–30.