Miganie w oczach mówiących. Percepcje komunikacji wizualno-przestrzennej w narracjach w polszczyźnie fonicznej

Abstrakt

Dotychczasowe badania języków migowych dostarczają ich opisu albo jako odpowiedników języków fonicznych, odróżniających się od nich tylko modalnością przekazu, albo jako swoistych języków wizualno-przestrzennych, wykazujących szereg podobieństw i różnic z językami fonicznymi (Meier 2002; Sandler i Lillo-Martin 2006). Oba proponowane ujęcia stanowią wyraz percepcji komunikacji migowej z tzw. perspektywy drugiego rzędu (Kadar i Haugh 2013; Culpeper i Haugh 2014), a więc z punktu widzenia specjalistów, którzy w swoich badaniach odnoszą się bezpośrednio do interakcji migowych, abstrahując od tego, jak są one postrzegane z tzw. perspektywy pierwszego rzędu (Kadar i Haugh 2013; Culpeper i Haugh 2014), a więc z punktu widzenia niespecjalistów, odnoszących się w swoich relacjach z interakcji również do komunikacji w językach migowych, nawet jeśli nie są użytkownikami żadnego z tych języków. W artykule została przedstawiona analiza opisów leksykograficznych słownictwa służącego do relacjonowania interakcji migowych oraz analiza relacji fonicznych z interakcji migowych, zarejestrowanych w Narodowym Korpusie Języka Polskiego (NKJP), we własnym Korpusie Narracji O Komunikacji (KNOK) i na stronach internetowych.

Analiza materiałów korpusowych pokazuje, że w relacjach z komunikacji migowej wykorzystuje się swoiste terminy, odróżniające użycie języka migowego od użycia języka fonicznego, zbudowane na bazie morfe- mu (za)mig-, którego znaczenie leksykografowie wywodzą ze znaczenia wyrażeń nazywających w języku potocznym szybkie działania ruchowe, tj. mruganie powiekami. Dane korpusowe z polszczyzny ogólnej dowodzą tego, że aktualnie niespecjaliści wiążą użycie języka migowego z szybkim ruchem członkami ciała i w relacjach z interakcji odnoszą się do niego tak jak do użycia języka obcego. W dyskusji naukowej nad stosunkami między językami fonicznymi a migowymi percepcja niespecjalistyczna interakcji migowych wspiera więc te koncepcje specjalistyczne, w ramach których podkreśla się wpływ rodzaju artykulatorów na kształt i możliwości ekspresywne języka (Meier 2002), oraz różnice w przyswajaniu języków o odmiennych modalnościach i posługiwaniu się nimi przez natywnych i nienatywnych użytkowników (Tomaszewski, Gałkowski i Rosik 2003). Percepcja niespecjalistyczna języka migowego jest także zgodna z samopostrzeganiem się Głuchych jako mniejszości kulturowej i językowej (Tomaszewski, Gałkowski i Rosik 2003; Dunaj 2015). Wyniki badań zostały uzyskane dzięki analizie materiałów korpusowych z wykorzystaniem metod tzw. polskiej szkoły semantyki (Dobaczewski 2008), metod badań metapragmatycznych (Lucy 2004; Bublitz i Hübler 2007; Kadar i Haugh 2013; Culpeper i Haugh 2014) i konwersacyjnych (Sacks 1998).