Chronotop cykliczny w świetle danych słowników asocjacyjnych (krótkie studium porównawcze polsko-białoruskie)

Abstrakt

Artykuł wpisuje się w nurt studiów nad JOS, etno- i psycholingwistycznych. Celem analizy jest dotarcie do utrwalonych w świadomości językowej Polaków i Białorusinów pojęć – jednostek językowych, w których znaczeniach skondensowane są wartości czasowe i przestrzenne oraz zbadanie chronotopu jako mentalnejkategorii poznawczej związanej z pracą umysłu i organizacją wewnętrznego leksykonu. Materiał językowy wyekscerpowany ze słowników na potrzeby analizy porównawczej to słowa i wyrażenia skupione w polach asocjacyjnych wygenerowanych przez wyrazy hasłowe RANEK, DZIEŃ, WIECZÓR, NOC oraz PАНIЦА, ДЗЕНЬ, BЕЧАР i НОЧ. Dobór pojęć-bodźców odzwierciedla chronologiczną, rytmiczną organizację czasu, co stwarza sposobność obserwacji chronotopu cyklicznego – czasowego cyklu dobowego realizowanego w obszarze kultury codzienności i wypracowanych w jego obrębie koncepcji przestrzeni (zewnętrznej i wewnętrznej). W analizie wykorzystano przesłanki socjologiczne koncepcji chronotopu oraz metodologię semantyki kognitywnej. Autorka dokonuje językowej rekonstrukcji chronotopu z wykorzystaniem danych dwóch aktualnych słowników asocjacyjnych (Polski słownik asocjacyjny z suplementem oraz Slavânskij associativnyj slovarʹ: russkij, belorusskij, bolgarskij, ukrainskij) gromadzących materiał z eksperymentu językowego z wykorzystaniem ujednoliconych narzędzi. Relatywnie nieduża grupa respondentów obu społeczności językowych konceptualizuje dobowy cykl rytmiczny w ramach przestrzeni socjalnej. Najsłab- sze sieci werbalne tworzą ogniwa czasowe chronotopu z jednostkami leksykalnymi domeny refleksyjnej i domeny konceptualnej. Wyniki proponowanej wstępnej analizy materiału empirycznego dowodzą, że rejestrowane w strukturach mentalnych Polaków i Białorusinów chronotopiczne związki między bodźcem i reakcją odzwierciedlają w wysokim stopniu doświadczenia, będące efektem elementarnych czynności poznawczych abstrahujących od zdolności regulacyjnych badanych.