Gdy twoja mowa cię (nie) zdradza, czyli o wielojęzyczności na Śląsku Cieszyńskim w Republice Czeskiej
SOCJOLINGWISTYKA,
Tom 29 (2015): Socjolingwistyka
Abstrakt
Artykuł przedstawia sytuację językową na Śląsku Cieszyńskim po czeskiej stronie granicy, gdzie żyją Czesi i Polacy. Wychodząc z założenia, że używa się tu więcej kodów językowych włącznie z gwarą cieszyńską, autorki przeprowadziły badania socjolingwistyczne w polskich szkołach mniejszościowych. Analiza wypowiedzi uczniów w wieku od 6 do 18 lat posłużyła do opisu tutejszego języka potocznego, którego substratem z jednej strony jest gwara, a z drugiej — elementy języka czeskiego i polskiego. Na podstawie analizy autorki dochodzą do następujących wniosków: 1) mowa ta odbiega wyraźnie od normy gwarowej, 2) nie jest wskaźnikiem etniczności mówiącego, 3) jej użycie jest zależne od sytuacji komunikacyjnej. Komentarz autorek jest ilustrowany obszernymi fragmentami transkrybowanych tekstów.
Słowa kluczowe
- Barwińska M. 2004: Językowe wykładniki tożsamości etnicznej, Język Polski LXXXIV, nr 2, 88–97. Bogocz I. 1996: Świadomość i kompetencja językowa najmłodszej generacji Polaków na Zaolziu, Ostrava: Ostravská univerzita.
- Bogocz I., Bortliczek M. 2001: Współczesne właściwości gwary jabłonkowskiej w Republice Czeskiej, [w:] W. Lubaś, M. Balowski (red.), Studia nad współczesnymi językami i literaturami południo- wo- i zachodniosłowiańskimi, Opole: Uniwersytet Opolski, 91–105.
- Bogoczová I. 2005: Nářečí těšínské, [w:] L. Dokoupil, M. Myška, J. Svoboda (red.), Kulturněhistorická encyklopedie Slezska a severovýchodní Moravy II, Ostrava: Ostravská univerzita, 21–23.
- Bogoczová I., Bortliczek M. 2014: Jazyk příhraničního mikrosvěta (běžná mluva Těšíňanů v ČR) // Język przygranicznego mikroświata (mowa potoczna mieszkańców Zaolzia), Ostrava: Ostravská uni- verzita.
- Damborský J. 1999: Świadomość normatywno-stylistyczna a współczesna norma językowa wśród pol- skiej mniejszości na Zaolziu, [w:] J. Miodek (red.), Mowa rozświetlona myślą, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 331–336.
- Dubisz S. (red.) 1997: Język polski poza granicami kraju, Opole: Uniwersytet Opolski.
- Dubisz S. 2001: Język polski poza granicami kraju, [w:] S. Gajda (red.), Najnowsze dzieje języków sło- wiańskich: Język polski, Opole: Uniwersytet Opolski, 492–499.
- Gajda S. 2008: Polszczyzna wobec przemian kultury polskiej i europejskiej, [w:] S. Gajda (red.), Język polski w europejskiej przestrzeni kulturowo-językowej, Opole: Uniwersytet Opolski, 9–75.
- Havránek B. 1934: Česká nářečí, [w:] Československá vlastivěda III, Jazyk, Praha: SFINX, Bohumil Janda, 84–218.
- Kucała M. 1994: Twoja mowa cię zdradza, Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego. Kucharzyk R. 2001: Gwara w ocenie jej użytkowników, Język Polski LXXXI, nr 1–2, 98–103.
- Labocha J. 1997: Polsko-czeskie pogranicze na Śląsku Cieszyńskim. Zagadnienia językowe, Kraków: Księgarnia Akademicka.
- Labocha J. 2002: Problem tożsamości językowej i kulturowej na pograniczu polsko-czeskim, [w:] E. Je- leń, M. Rauen, M. Świątek, J. Winiarska (red.), Zmiany i rozwój języka oraz tożsamości narodowej, Kra- ków: Księgarnia Akademicka, 207–214.
- Okoniowa J. 2003: Regionalizm dzisiaj i jego konsekwencje dla słowników [...], [w:] J. Sierociuk (red.), Gwary dziś, t. 2, Regionalne słowniki i atlasy gwarowe, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzy- stwa Przyjaciół Nauk, 141–146.
- Šatava L. 2009: Jazyk a identita etnických menšin (Možnosti zachování a revitalizace), Praha: Socio- logické nakladatelství.
- Warchala J. 2003: Kategoria potoczności w języku, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Wronicz J. 2007: Pozycja dialektu wobec innych odmian polszczyzny, Język Polski LXXXVII, nr 2, 91–96.
- Zaolzie teraz — [14.07.2014].
Referencje
Barwińska M. 2004: Językowe wykładniki tożsamości etnicznej, Język Polski LXXXIV, nr 2, 88–97. Bogocz I. 1996: Świadomość i kompetencja językowa najmłodszej generacji Polaków na Zaolziu, Ostrava: Ostravská univerzita.
Bogocz I., Bortliczek M. 2001: Współczesne właściwości gwary jabłonkowskiej w Republice Czeskiej, [w:] W. Lubaś, M. Balowski (red.), Studia nad współczesnymi językami i literaturami południo- wo- i zachodniosłowiańskimi, Opole: Uniwersytet Opolski, 91–105.
Bogoczová I. 2005: Nářečí těšínské, [w:] L. Dokoupil, M. Myška, J. Svoboda (red.), Kulturněhistorická encyklopedie Slezska a severovýchodní Moravy II, Ostrava: Ostravská univerzita, 21–23.
Bogoczová I., Bortliczek M. 2014: Jazyk příhraničního mikrosvěta (běžná mluva Těšíňanů v ČR) // Język przygranicznego mikroświata (mowa potoczna mieszkańców Zaolzia), Ostrava: Ostravská uni- verzita.
Damborský J. 1999: Świadomość normatywno-stylistyczna a współczesna norma językowa wśród pol- skiej mniejszości na Zaolziu, [w:] J. Miodek (red.), Mowa rozświetlona myślą, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 331–336.
Dubisz S. (red.) 1997: Język polski poza granicami kraju, Opole: Uniwersytet Opolski.
Dubisz S. 2001: Język polski poza granicami kraju, [w:] S. Gajda (red.), Najnowsze dzieje języków sło- wiańskich: Język polski, Opole: Uniwersytet Opolski, 492–499.
Gajda S. 2008: Polszczyzna wobec przemian kultury polskiej i europejskiej, [w:] S. Gajda (red.), Język polski w europejskiej przestrzeni kulturowo-językowej, Opole: Uniwersytet Opolski, 9–75.
Havránek B. 1934: Česká nářečí, [w:] Československá vlastivěda III, Jazyk, Praha: SFINX, Bohumil Janda, 84–218.
Kucała M. 1994: Twoja mowa cię zdradza, Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego. Kucharzyk R. 2001: Gwara w ocenie jej użytkowników, Język Polski LXXXI, nr 1–2, 98–103.
Labocha J. 1997: Polsko-czeskie pogranicze na Śląsku Cieszyńskim. Zagadnienia językowe, Kraków: Księgarnia Akademicka.
Labocha J. 2002: Problem tożsamości językowej i kulturowej na pograniczu polsko-czeskim, [w:] E. Je- leń, M. Rauen, M. Świątek, J. Winiarska (red.), Zmiany i rozwój języka oraz tożsamości narodowej, Kra- ków: Księgarnia Akademicka, 207–214.
Okoniowa J. 2003: Regionalizm dzisiaj i jego konsekwencje dla słowników [...], [w:] J. Sierociuk (red.), Gwary dziś, t. 2, Regionalne słowniki i atlasy gwarowe, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzy- stwa Przyjaciół Nauk, 141–146.
Šatava L. 2009: Jazyk a identita etnických menšin (Možnosti zachování a revitalizace), Praha: Socio- logické nakladatelství.
Warchala J. 2003: Kategoria potoczności w języku, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Wronicz J. 2007: Pozycja dialektu wobec innych odmian polszczyzny, Język Polski LXXXVII, nr 2, 91–96.
Zaolzie teraz — [14.07.2014].