Afazja w ujęciu lingwistycznym, czyli co strukturalizm, generatywizm i kognitywizm wnoszą do współczesnej afazjologii
SOCJOLINGWISTYKA,
Tom 29 (2015): Socjolingwistyka
Abstrakt
Afazja to zaburzenie komunikacji językowej u osób dorosłych, które przebyły incydent neurologiczny uszkadzający centralny układ nerwowy. Zainteresowanie tym zaburzeniem wśród naukowców wielu dziedzin wzrastało z uwagi na pandemiczny przyrost chorych dotkniętych udarami mózgu, które są główną przyczyną rozpadu kompetencji językowej. Badaniom medycznym, gerontologicznym, psychologicznym towarzyszy rozwój metodologii lingwistycznej, która — zgodnie z postulatem Romana Jakobsona — opis patomechanizmu zaburzenia rozpoczyna od języka. Niniejszy artykuł stanowi przegląd najważniejszych metodologii lingwistycznych XX wieku pod względem ich wkładu w rozwój współczesnej myśli afazjologicznej. Kryterium nadrzędnym przyświecającym prezentowanym analizom stała się ocena ich przydatności w zrozumieniu języka w rozkładzie.
Słowa kluczowe
- Beckwith R., Rispoli M. 1999: Aspekty teorii umysłu. Rozmowa z Nomem Chomskym, [w:] Z. Chlewiński (red.), Modele umysłu, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 79–99.
- Bobrowski I. 1995: Czy kognitywizm jest naukowy? O lingwistyce kognitywnej z punktu widzenia dwudziestowiecznych koncepcji nauki, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego LI, 19–24.
- Chlewiński Z. (red.) 2007: Psychologia poznawcza w ostatnich trzech dekadach XX wieku, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne.
- Chomsky N. 1982: Zagadnienia teorii składni, Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
- Chomsky N. 1996: Lingwistyka: osobisty punkt widzenia, [w:] K. Rosner (red.), Noama Chomsky’ego próba rewolucji naukowej. Antologia tekstów, t. 2: Generatywny program badań nad umysłem ludzkim, Warszawa: IFiS PAN, 3–35.
- Ciepiela K. 2005: Kognitywizm w badaniach nad afazją, [w:] H. Kordela, Z. Muszyński, M. Rajewski (red.), Kognitywistyka. Problemy i perspektywy, Lublin: UMCS, 219–230.
- Danchin A. 1996: Biologiczne podstawy języka: komentarz na temat podejścia Chomsky’ego do struktur syntaktycznych, [w:] K. Rosner (red.), Noama Chomsky’ego próba rewolucji naukowej. Antologia tekstów, t. 2: Generatywny program badań nad umysłem ludzkim, Warszawa: IFiS PAN, 193–207.
- Dąbrowska E., Kubiński W. (red.) 2003: Akwizycja języka w świetle językoznawstwa kognitywnego, Kraków: Universitas.
- Gatkowska-Wójcik I. 1998: Związki wybranych elementów językoznawstwa kognitywnego z badaniem specyfiki afazji, Logopedia 25, 131–138.
- Grabias S. 2012: Teoria zaburzeń mowy. Perspektywy badań, typologie zaburzeń, procedury postępowania logopedycznego, [w:] S. Grabias, M. Kurkowski (red.), Logopedia. Teoria zaburzeń mowy, Lublin: UMCS.
- Herzyk A. 1997, Taksonomia afazji. Kryteria i rodzaje zespołów zaburzeń, Audiofonologia X, 83–101.
- Jakobson R. 1964: Dwa aspekty języka i dwa typy zakłóceń afatycznych, [w:] R. Jakobson, M. Halle (red.), Podstawy języka, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 107–133.
- Jodzio K. 2003: Pamięć, mowa a mózg, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
- Kaczmarek B.L. 1993, Płaty czołowe a język i zachowanie człowieka, Lublin: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
- Kania J.T., Klimkowski M. 1967: Próba językoznawczego opisu afazji, Logopedia 7, 41–57.
- EJO — Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993.
- Lakof f G., Johnson M. 1988: Metafory w naszym życiu, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
- Langacker R.W. 1995: Wykłady z gramatyki kognitywnej. Kazimierz na Wisłą, grudzień 1993, Lublin: UMCS.
- Lyons J. 1998: Chomsky, Warszawa: Prószyński i S-ka.
- Łuria A.R. 1976: Problemy neuropsychologii i neurolingwistyki, Warszawa: PWN.
- Maruszewski M. 1974: Chory z afazją i jego usprawnianie, Warszawa: Wydawnictwo Nasza Księgarnia.
- Mazurkiewicz-Sokołowska J. 2006: Transformacje i strategie wiązania w lingwistycznych badaniach eksperymentalnych, Kraków: Universitas.
- Mecner P. 2005: Elementy gramatyki umysłu, Kraków: Universitas. Milewski T. 2005: Językoznawstwo, Warszawa: PWN.
- Polański K. 1971: Gramatyka transformacyjno-generatywna, a inne teorie języka, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego XXVIII, 87–98.
- Polański K. (red.) 1993: Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
- Ruwet N. 1982: Wprowadzenie do gramatyki generatywnej, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
- Tabakowska E. (red.) 2001: Kognitywne podstaw języka i językoznawstwa, Kraków: Universitas.
- Taylor J.R. 1995: Kategoryzacja w języku, Kraków: Universitas.
- Taylor J.R. 2002: Gramatyka kognitywna, Kraków: Universitas.
- Zamiara K. 2006: Mentalizm Noama Chomsky’ego koncepcji języka — z kulturoznawczego punktu wi- dzenia, [w:] W. Dziarnowska, A. Klawiter (red.), Studia z kognitywistyki i filozofii umysłu 2/2006. Mózg i jego umysły, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka, 185–197.
- Zarębina M. 1970: Zaburzenia w kategoriach morfologicznych w afazji, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego XXVIII, 181–190.
- Zarębina M. 1973: Rozbicie systemu językowego w afazji (na materiale polskim), Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
- Żabicka A. 2002: Pojęcie jaźni: konceptualizacja i wyrażenie a język, Kraków: Universitas.
Referencje
Beckwith R., Rispoli M. 1999: Aspekty teorii umysłu. Rozmowa z Nomem Chomskym, [w:] Z. Chlewiński (red.), Modele umysłu, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 79–99.
Bobrowski I. 1995: Czy kognitywizm jest naukowy? O lingwistyce kognitywnej z punktu widzenia dwudziestowiecznych koncepcji nauki, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego LI, 19–24.
Chlewiński Z. (red.) 2007: Psychologia poznawcza w ostatnich trzech dekadach XX wieku, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne.
Chomsky N. 1982: Zagadnienia teorii składni, Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Chomsky N. 1996: Lingwistyka: osobisty punkt widzenia, [w:] K. Rosner (red.), Noama Chomsky’ego próba rewolucji naukowej. Antologia tekstów, t. 2: Generatywny program badań nad umysłem ludzkim, Warszawa: IFiS PAN, 3–35.
Ciepiela K. 2005: Kognitywizm w badaniach nad afazją, [w:] H. Kordela, Z. Muszyński, M. Rajewski (red.), Kognitywistyka. Problemy i perspektywy, Lublin: UMCS, 219–230.
Danchin A. 1996: Biologiczne podstawy języka: komentarz na temat podejścia Chomsky’ego do struktur syntaktycznych, [w:] K. Rosner (red.), Noama Chomsky’ego próba rewolucji naukowej. Antologia tekstów, t. 2: Generatywny program badań nad umysłem ludzkim, Warszawa: IFiS PAN, 193–207.
Dąbrowska E., Kubiński W. (red.) 2003: Akwizycja języka w świetle językoznawstwa kognitywnego, Kraków: Universitas.
Gatkowska-Wójcik I. 1998: Związki wybranych elementów językoznawstwa kognitywnego z badaniem specyfiki afazji, Logopedia 25, 131–138.
Grabias S. 2012: Teoria zaburzeń mowy. Perspektywy badań, typologie zaburzeń, procedury postępowania logopedycznego, [w:] S. Grabias, M. Kurkowski (red.), Logopedia. Teoria zaburzeń mowy, Lublin: UMCS.
Herzyk A. 1997, Taksonomia afazji. Kryteria i rodzaje zespołów zaburzeń, Audiofonologia X, 83–101.
Jakobson R. 1964: Dwa aspekty języka i dwa typy zakłóceń afatycznych, [w:] R. Jakobson, M. Halle (red.), Podstawy języka, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 107–133.
Jodzio K. 2003: Pamięć, mowa a mózg, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Kaczmarek B.L. 1993, Płaty czołowe a język i zachowanie człowieka, Lublin: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kania J.T., Klimkowski M. 1967: Próba językoznawczego opisu afazji, Logopedia 7, 41–57.
EJO — Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993.
Lakof f G., Johnson M. 1988: Metafory w naszym życiu, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Langacker R.W. 1995: Wykłady z gramatyki kognitywnej. Kazimierz na Wisłą, grudzień 1993, Lublin: UMCS.
Lyons J. 1998: Chomsky, Warszawa: Prószyński i S-ka.
Łuria A.R. 1976: Problemy neuropsychologii i neurolingwistyki, Warszawa: PWN.
Maruszewski M. 1974: Chory z afazją i jego usprawnianie, Warszawa: Wydawnictwo Nasza Księgarnia.
Mazurkiewicz-Sokołowska J. 2006: Transformacje i strategie wiązania w lingwistycznych badaniach eksperymentalnych, Kraków: Universitas.
Mecner P. 2005: Elementy gramatyki umysłu, Kraków: Universitas. Milewski T. 2005: Językoznawstwo, Warszawa: PWN.
Polański K. 1971: Gramatyka transformacyjno-generatywna, a inne teorie języka, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego XXVIII, 87–98.
Polański K. (red.) 1993: Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Ruwet N. 1982: Wprowadzenie do gramatyki generatywnej, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Tabakowska E. (red.) 2001: Kognitywne podstaw języka i językoznawstwa, Kraków: Universitas.
Taylor J.R. 1995: Kategoryzacja w języku, Kraków: Universitas.
Taylor J.R. 2002: Gramatyka kognitywna, Kraków: Universitas.
Zamiara K. 2006: Mentalizm Noama Chomsky’ego koncepcji języka — z kulturoznawczego punktu wi- dzenia, [w:] W. Dziarnowska, A. Klawiter (red.), Studia z kognitywistyki i filozofii umysłu 2/2006. Mózg i jego umysły, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka, 185–197.
Zarębina M. 1970: Zaburzenia w kategoriach morfologicznych w afazji, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego XXVIII, 181–190.
Zarębina M. 1973: Rozbicie systemu językowego w afazji (na materiale polskim), Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Żabicka A. 2002: Pojęcie jaźni: konceptualizacja i wyrażenie a język, Kraków: Universitas.