O pojęciach religijnych w sowieckim totalitarnym dyskursie o kulturze w latach 1953–1957
SOCJOLINGWISTYKA,
Tom 29 (2015): Socjolingwistyka
Abstrakt
Celem artykułu jest próba pragmatycznej analizy sposobów funkcjonowania pojęć związanych ze sferą religijną w tekstach oficjalnego sowieckiego dyskursu o kulturze w okresie tzw. odwilży. Status tych pojęć w tym dyskursie nie jest łatwy do sprecyzowania. Na pewno brak mu waloru stałości. Obiegowe twierdzenie, że leksyka religijna została w ramach tzw. nowomowy całkowicie zmarginalizowana, musi budzić, jak każdy tego typu ogólnik, podejrzenia. Analizowana grupa wyrażeń była poprzez swoje silne nacechowanie emocjonalne i głębokie zakorzenienie w uzusie (religijnym bądź, czterdzieści lat po rewolucji, ateistycznym) istotnym środkiem w tworzeniu dyskursu perswazyjnego. Była ona tym bardziej użyteczna w tekstach dotyczących kultury, w której w czasie odwilży po raz kolejny zaktualizował się konflikt między tym, co nadawca badanych komunikatów uważał za racjonalne (socrealizm) i nieracjonalne (np. kierunki modernistyczne). Do obrazowania tych napięć doskonale nadawał się zestaw pojęć związanych z religią.
Słowa kluczowe
- Heller M. 1989: Maszyna i śrubki. Jak hartował się człowiek sowiecki
- Imos R. 2007: Wiara człowieka radzieckiego, Kraków: Nomos.
- Nagórko A. 2012: Od antychryst do zbawić — sakralne i świeckie w leksyce, [w:] D. Zdunkiewicz-Jedynak (red.), Słowa i ich opis. Na drogach współczesnej leksykologii, Warszawa: Wydział Polonistyki UW, 183–195.
- Lewicki R. 2002: Chrześcijaństwo. Słownik rosyjsko-polski, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
- Rutkowski K. 2007: Leksyka konfesyjna w języku rosyjskim okresu radzieckiego, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
- Ryklin M. 2008: Kommunismus als Religion. Die Intellektuellen und die Oktoberrevolution, Frankfurt am Main: Verlag der Weltreligionen.
- Азаров А.А. 2002: Русско-английский словарь религиозной лексики, Москва: Руссо.
- Афиани В.Ю. 2001: Аппарат ЦК КПСС и культура. Документы, Москва: Росспэн.
- Гадомский А.К. 2007: Польская и русская религиозная лексика: попытка систематизации, [в:] А.К. Га дом ский (ред.), Крымско-польский сборник научных работ. Krymsko-polskie zeszyty naukowe.
- Кримсько-польський збірник наукових праць. Т. VI: Симферополь: Универсум, 287–296.
- Гадомский А.К. 2008: Определение религиозной лексики как одна из проблем современной теолингвистики, [в:] Г.Ю. Богданович (ред.), Диалог культур. Теория и практика преподавания языков. Материалы 2 международной научно-практической конференции, посвященной 30-летию первого выпуска иностранных студентов филологического факультета 6-8 сентября 2007: Симферополь: Издательство „ДОЛЯ”, 2008, 135–146.
- Данн Дж. 2009: Трансформация русского языка из языка советского типа в язык западного образца, [в:] Э.В. Будаев, А.П. Чудинов (ред.), Лингвистическая советология, Екатеринбург: ГОУ ВПО «Урал. гос. пед. ун-т», 274–291.
- Купина А.Н. 1995: Тоталитарный язык: словарь и речевые реакции, Екатеринбург–Пермь: Изд-во Урал. ун-та.
- Мокиенко В.М., Никитина Т.Г. 2005: Толковый словарь языка Совдепии, Москва: АСТ.
- ОруэллДж., Политика и английский язык, Политическая лингвистика, вып. 20, Екатеринбург, 280–294.
- Романенко А. П. 2000: Образ ритора в советской словесной культуре, Саратов: Изд-во Сарат. ун-та.
- Селищев А.М. 2003: Язык революционной эпохи. Из наблюдений над русским языком, Москва: УРСС.
- Червинский П. 2011: Негативно оценочные лексемы языка советской действительности. Обозначение лиц, Томск: Изд. «КИТ».
- Фесенко А. и Ф. 1955: Русский язык при советах, Нью-Йорк: Rausen Bros.
- Якимов П.А. 2011: О сущности понятия «религиозная лексика» в современной лингвистике, Весмник ОГУ 11 (130), 74–76.
Referencje
Heller M. 1989: Maszyna i śrubki. Jak hartował się człowiek sowiecki
Imos R. 2007: Wiara człowieka radzieckiego, Kraków: Nomos.
Nagórko A. 2012: Od antychryst do zbawić — sakralne i świeckie w leksyce, [w:] D. Zdunkiewicz-Jedynak (red.), Słowa i ich opis. Na drogach współczesnej leksykologii, Warszawa: Wydział Polonistyki UW, 183–195.
Lewicki R. 2002: Chrześcijaństwo. Słownik rosyjsko-polski, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Rutkowski K. 2007: Leksyka konfesyjna w języku rosyjskim okresu radzieckiego, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Ryklin M. 2008: Kommunismus als Religion. Die Intellektuellen und die Oktoberrevolution, Frankfurt am Main: Verlag der Weltreligionen.
Азаров А.А. 2002: Русско-английский словарь религиозной лексики, Москва: Руссо.
Афиани В.Ю. 2001: Аппарат ЦК КПСС и культура. Документы, Москва: Росспэн.
Гадомский А.К. 2007: Польская и русская религиозная лексика: попытка систематизации, [в:] А.К. Га дом ский (ред.), Крымско-польский сборник научных работ. Krymsko-polskie zeszyty naukowe.
Кримсько-польський збірник наукових праць. Т. VI: Симферополь: Универсум, 287–296.
Гадомский А.К. 2008: Определение религиозной лексики как одна из проблем современной теолингвистики, [в:] Г.Ю. Богданович (ред.), Диалог культур. Теория и практика преподавания языков. Материалы 2 международной научно-практической конференции, посвященной 30-летию первого выпуска иностранных студентов филологического факультета 6-8 сентября 2007: Симферополь: Издательство „ДОЛЯ”, 2008, 135–146.
Данн Дж. 2009: Трансформация русского языка из языка советского типа в язык западного образца, [в:] Э.В. Будаев, А.П. Чудинов (ред.), Лингвистическая советология, Екатеринбург: ГОУ ВПО «Урал. гос. пед. ун-т», 274–291.
Купина А.Н. 1995: Тоталитарный язык: словарь и речевые реакции, Екатеринбург–Пермь: Изд-во Урал. ун-та.
Мокиенко В.М., Никитина Т.Г. 2005: Толковый словарь языка Совдепии, Москва: АСТ.
ОруэллДж., Политика и английский язык, Политическая лингвистика, вып. 20, Екатеринбург, 280–294.
Романенко А. П. 2000: Образ ритора в советской словесной культуре, Саратов: Изд-во Сарат. ун-та.
Селищев А.М. 2003: Язык революционной эпохи. Из наблюдений над русским языком, Москва: УРСС.
Червинский П. 2011: Негативно оценочные лексемы языка советской действительности. Обозначение лиц, Томск: Изд. «КИТ».
Фесенко А. и Ф. 1955: Русский язык при советах, Нью-Йорк: Rausen Bros.
Якимов П.А. 2011: О сущности понятия «религиозная лексика» в современной лингвистике, Весмник ОГУ 11 (130), 74–76.