Status gwary w języku polskim
SOCJOLINGWISTYKA,
Tom 30 (2016): Socjolingwistyka
Abstrakt
Powszechnie zauważalne zjawisko wypierania gwar przez język ogólny wynika z niskiej pozycji gwary w hierarchii odmian języka. Autorka stawia tezę, że obecnie język wsi i język miast nie są odrębnymi systemami. Proponuje nową definicję gwary jako odmiany języka: 1) przekazywanej w sposób naturalny przez starsze pokolenie młodszemu; 2) uwarunkowanej regionalnie; 3) obecnej w realnie występujących tekstach. Postuluje też traktowanie terminów dialektyzm i regionalizm jako synonimicznych. Zwraca też uwagę na próby tworzenia nowych języków regionalnych przez kodyfikację dialektów.
Słowa kluczowe
- Burke P. 2009: Języki i społeczności w Europie wczesnonowożytnej, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- Cygan S. 2011: Przejawy świadomości językowej mieszkańców wsi końca XX wieku na przykładzie Lasocina na Kielecczyźnie, Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego.
- Cząstka-Szymon B. 2014: Tradycyjne podziały dialektalne a międzynarodowe ustawy obowiązujące Europie (na przykładzie polskich gwar Śląska), [w:] Zbornik Filozofickej fakulty Univerzity Komenského. Ročnik 77, FilologicaI, Bratislava, 373–387.
- Dołowy-Rybińska N. 2011: Języki i kultury mniejszościowe w Europie: Bretończycy, Łużyczanie, Kaszubi, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
- Dołowy-Rybińska N. 2014: Konstruowanie tożsamości zbiorowej mniejszości w narracjach liderów etnicznych, [w:] Golachowska E., Zielińska A. (red.), Konstrukcje i dekonstrukcje tożsamości, t. III Narracja i pamięć, Warszawa: Instytut Slawistyki PAN, Fundacja Slawistyczna, 283–295.
- Grabka B., Kucharzk R. 2007: Dialekty i ich status w polskiej kulturze, [w:] Cygan S. (red.), W kręgu dialektów i folkloru. Prace ofiarowane Doktor Teresie Gołębiowskiej, Docent Wandzie Pomianow - skiej, Docent Zofii Stamirowskiej, Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe, 55–70.
- EJP — Urbańczyk S., Kucała M. (red.), Encyklopedia języka polskiego, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1999.
- Karaś H. 2010a: Typy i przykłady regionalizmów, [w:], Gwary polskie. Przewodnik multimedialny, http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl [13.10.2010].
- Karaś H. 2010b: Dialektyzmy a regionalizmy, [w:] Karaś H. (red.), Dialekty i gwary polskie. Kompendium internetowe, http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl [13.10.2010].
- Klemensiewicz Z. 1956/1963: O różnych odmianach współczesnej polszczyzny, [w:] W kręgu języka literackiego i artystycznego, [przedruk], Warszawa: PWN, 101–156.
- Kurek H. 2014: Wiejskie korzenie a problemy kulturowej tożsamości, [w:] Język w środowisku wiejskim, t. I: W 110 rocznicę urodzin Profesora Eugeniusza Pawłowskiego, Kraków: Collegium Columbinum, 105–114.
- Łodziński S. 2007: Między grupą etniczną a społecznością posługującą się językiem regionalnym. Ewolucja statusu prawnego Kaszubów w polityce państwa w Polsce po 1989 roku, [w:] Obracht-Prondzyński C. (red.), Kim są Kaszubi? Nowe tendencje w badaniach społecznych, Gdańsk: Instytut Kaszubski, 145–169.
- MAGP — Mały atlas gwar polskich, t. 3, oprac. przez Pracownię Dialektologiczną Zakładu Językoznawstwa PAN, red. M. Karaś, Z. Stamirowska, 1960, Wrocław–Kraków; t. 4, oprac. przez Pracownię Atlasu i Słownika Gwar Polskich Zakładu Językoznawstwa PAN, red. M. Karaś, Z. Stamirowska, 1961, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków; t. 11 red. M. Karaś, 1968.
- Mlekodaj A. 2015: Kwietno pani. O gwarowej poezji Podhala w ujęciu kulturwowym, Rabka Zdrój: Wydawnictwo Zachylina.
- Obracht-Prondzyński C. 2002: Kaszubi. Między dyskryminacją a regionalną podmiotowością, Gdańsk: Instytut Kaszubski w Gdańsku, Uniwersytet Gdański.
- Pelcowa H. 2015: Między przeszłością a współczesnością — ciągłość i zmiana w badaniach dialektologicznych, Biuletyn PTJ LXXI, 279–288.
- Reichan J. 1999: Gwary polskie w końcu XX w., [w:] Pisarek W. (red.), Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci, Kraków: Ośrodek Badań Prasoznawczych Uniwersytetu Jagiellońskiego, 262–278.
- SGP PAN — Słownik gwar polskich 1977–: oprac. przez Pracownię Dialektologii Polskiej IJP PAN; t. 3, red. J. Reichan, S. Urbańczyk 1989–1991; t. 5, red. J. Reichan, S. Urbańczyk, 1994–1998; t. 7, red. J. Okoniowa, 2005–2010, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
- Skudrzyk A., Urban K. 2010: Małe ojczyzny. Świadomość językowo-kulturowa społeczności lokalnych, Katowice: WW Oficyna Wydawnicza.
- Synak B. 2007: Tożsamość Kaszubów: ciągłość czy zmiana?, [w:] Obracht-Prondzyński C. (red.), Kim są Kaszubi? Nowe tendencje w badaniach społecznych, Gdańsk: Instytut Kaszubski, 74–82.
- Synowiec H. 2013: Zróżnicowanie terytorialne polszczyzny a edukacja językowa, [w:] Synowiec H., Kuba rek M. (red.), Odmiany polszczyzny w szkole, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 50–65.
- Szymańska M. 2015: Regionalizmy a dialektyzmy — rozróżnienie w literaturze przedmiotu i w świadomości użytkowników języka, Język Polski XCV, 366–377.
- Wicherkiewicz T. 2007: Tożsamość etniczna a język regionalny na przykładzie dolnoniemieckiego i limburskiego, [w:] Obracht-Prondzyński C. (red.), Kim są Kaszubi? Nowe tendencje w badaniach społecznych, Gdańsk: Instytut Kaszubski, 349–358.
- Wronicz J. 2010: Kultura szlachecka a kultura chłopska w aspekcie językowym, Biuletyn PTJ LXVI, 209–221.
- Wyderka B. 2014: Problemy teoretyczne współczesnej dialektologii, [w:] Badania dialektologiczne. Stan, perspektywy, metodologia, Kraków: Księgarnia Akademicka, 13–21.
- Zaręba A. 1988: Literackie języki regionalne w Polsce?, Język Polski LXVIII, 76–86.
Referencje
Burke P. 2009: Języki i społeczności w Europie wczesnonowożytnej, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Cygan S. 2011: Przejawy świadomości językowej mieszkańców wsi końca XX wieku na przykładzie Lasocina na Kielecczyźnie, Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego.
Cząstka-Szymon B. 2014: Tradycyjne podziały dialektalne a międzynarodowe ustawy obowiązujące Europie (na przykładzie polskich gwar Śląska), [w:] Zbornik Filozofickej fakulty Univerzity Komenského. Ročnik 77, FilologicaI, Bratislava, 373–387.
Dołowy-Rybińska N. 2011: Języki i kultury mniejszościowe w Europie: Bretończycy, Łużyczanie, Kaszubi, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Dołowy-Rybińska N. 2014: Konstruowanie tożsamości zbiorowej mniejszości w narracjach liderów etnicznych, [w:] Golachowska E., Zielińska A. (red.), Konstrukcje i dekonstrukcje tożsamości, t. III Narracja i pamięć, Warszawa: Instytut Slawistyki PAN, Fundacja Slawistyczna, 283–295.
Grabka B., Kucharzk R. 2007: Dialekty i ich status w polskiej kulturze, [w:] Cygan S. (red.), W kręgu dialektów i folkloru. Prace ofiarowane Doktor Teresie Gołębiowskiej, Docent Wandzie Pomianow - skiej, Docent Zofii Stamirowskiej, Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe, 55–70.
EJP — Urbańczyk S., Kucała M. (red.), Encyklopedia języka polskiego, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1999.
Karaś H. 2010a: Typy i przykłady regionalizmów, [w:], Gwary polskie. Przewodnik multimedialny, http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl [13.10.2010].
Karaś H. 2010b: Dialektyzmy a regionalizmy, [w:] Karaś H. (red.), Dialekty i gwary polskie. Kompendium internetowe, http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl [13.10.2010].
Klemensiewicz Z. 1956/1963: O różnych odmianach współczesnej polszczyzny, [w:] W kręgu języka literackiego i artystycznego, [przedruk], Warszawa: PWN, 101–156.
Kurek H. 2014: Wiejskie korzenie a problemy kulturowej tożsamości, [w:] Język w środowisku wiejskim, t. I: W 110 rocznicę urodzin Profesora Eugeniusza Pawłowskiego, Kraków: Collegium Columbinum, 105–114.
Łodziński S. 2007: Między grupą etniczną a społecznością posługującą się językiem regionalnym. Ewolucja statusu prawnego Kaszubów w polityce państwa w Polsce po 1989 roku, [w:] Obracht-Prondzyński C. (red.), Kim są Kaszubi? Nowe tendencje w badaniach społecznych, Gdańsk: Instytut Kaszubski, 145–169.
MAGP — Mały atlas gwar polskich, t. 3, oprac. przez Pracownię Dialektologiczną Zakładu Językoznawstwa PAN, red. M. Karaś, Z. Stamirowska, 1960, Wrocław–Kraków; t. 4, oprac. przez Pracownię Atlasu i Słownika Gwar Polskich Zakładu Językoznawstwa PAN, red. M. Karaś, Z. Stamirowska, 1961, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków; t. 11 red. M. Karaś, 1968.
Mlekodaj A. 2015: Kwietno pani. O gwarowej poezji Podhala w ujęciu kulturwowym, Rabka Zdrój: Wydawnictwo Zachylina.
Obracht-Prondzyński C. 2002: Kaszubi. Między dyskryminacją a regionalną podmiotowością, Gdańsk: Instytut Kaszubski w Gdańsku, Uniwersytet Gdański.
Pelcowa H. 2015: Między przeszłością a współczesnością — ciągłość i zmiana w badaniach dialektologicznych, Biuletyn PTJ LXXI, 279–288.
Reichan J. 1999: Gwary polskie w końcu XX w., [w:] Pisarek W. (red.), Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci, Kraków: Ośrodek Badań Prasoznawczych Uniwersytetu Jagiellońskiego, 262–278.
SGP PAN — Słownik gwar polskich 1977–: oprac. przez Pracownię Dialektologii Polskiej IJP PAN; t. 3, red. J. Reichan, S. Urbańczyk 1989–1991; t. 5, red. J. Reichan, S. Urbańczyk, 1994–1998; t. 7, red. J. Okoniowa, 2005–2010, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Skudrzyk A., Urban K. 2010: Małe ojczyzny. Świadomość językowo-kulturowa społeczności lokalnych, Katowice: WW Oficyna Wydawnicza.
Synak B. 2007: Tożsamość Kaszubów: ciągłość czy zmiana?, [w:] Obracht-Prondzyński C. (red.), Kim są Kaszubi? Nowe tendencje w badaniach społecznych, Gdańsk: Instytut Kaszubski, 74–82.
Synowiec H. 2013: Zróżnicowanie terytorialne polszczyzny a edukacja językowa, [w:] Synowiec H., Kuba rek M. (red.), Odmiany polszczyzny w szkole, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 50–65.
Szymańska M. 2015: Regionalizmy a dialektyzmy — rozróżnienie w literaturze przedmiotu i w świadomości użytkowników języka, Język Polski XCV, 366–377.
Wicherkiewicz T. 2007: Tożsamość etniczna a język regionalny na przykładzie dolnoniemieckiego i limburskiego, [w:] Obracht-Prondzyński C. (red.), Kim są Kaszubi? Nowe tendencje w badaniach społecznych, Gdańsk: Instytut Kaszubski, 349–358.
Wronicz J. 2010: Kultura szlachecka a kultura chłopska w aspekcie językowym, Biuletyn PTJ LXVI, 209–221.
Wyderka B. 2014: Problemy teoretyczne współczesnej dialektologii, [w:] Badania dialektologiczne. Stan, perspektywy, metodologia, Kraków: Księgarnia Akademicka, 13–21.
Zaręba A. 1988: Literackie języki regionalne w Polsce?, Język Polski LXVIII, 76–86.