Zaolziańska twórczość gwarowa
SOCJOLINGWISTYKA,
Tom 30 (2016): Socjolingwistyka
Abstrakt
Gwara cieszyńska, funkcjonująca w twórczości pisarzy regionalnych z Zaolzia, reprezentuje staranny, stylistycznie dopracowany wariant dziś już bardzo rzadko występujący w mowie mieszkańców czeskiej części Śląska Cieszyńskiego. Nawiązuje on do dawnej gwary cieszyńskiej jeszcze z przełomu XIX i XX w., która, zapisana w tekstach folklorystycznych, stanowi po dziś dzień wzorzec językowy dla twórców zaolziańskich. Przedmiotem rozważań jest pisana proza gwarowa o treściach folklorystycznych i społecznych, ujmowanych w formę gawędy i opowiadania o dawnych czasach. Na uwagę zasługują zabiegi stylizacji i archaizacji, a także sposób kształtowania narracji i przywoływania wspomnień, szczególnie w opowiadaniach poetki i pisarki Anieli Kupiec, uważanej za najlepszą obecnie zaolziańską mistrzynię w zakresie posługiwania się gwarą w funkcji artystycznej.
Słowa kluczowe
- Bogoczová I., Bortliczek M. 2014: Jazyk příhraničního mikrosvěta (běžná mluva Těšíňanů v ČR), Język przygranicznego mikroświata (mowa potoczna mieszkańców Zaolzia), Ostrava: Ostravská univerzita.
- Głowiński M. 1973: O stylizacji, [w:] Stylistyka polska. Wybór tekstów, wybór, oprac. i wstęp E. Miodońska-Brookes, A. Kulawik, M. Tatara, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 249–263.
- Kadłubiec K. D. 1973: Gawędziarz cieszyński Józef Jeżowicz, Ostrava: Profil.
- Kadłubiec K. D. 1995: Górniczy śmiech. Komizm ludowy pogranicza czesko-polskiego, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
- Kadłubiec K. D. 2009: O poetyckim świecie Anieli Kupcowej i o tym, jak go tworzy, [w:] Kupiec A., Po naszymu pieszo i na skrzidłach, Czeski Cieszyn: Kongres Polaków w Republice Czeskiej, 7– 13.
- Krawczyková M. 2009: Figuratywność poezji Anieli Kupiec, Ostrava: Ostravská univerzita.
- Labocha J. 1990: Opowiadania ludowe ze Śląska Cieszyńskiego w Czechosłowacji w świetle pragmalingwistyki tekstu, Kraków: Uniwersytet Jagielloński, Rozprawy Habilitacyjne nr 195.
- Labocha J. 1997: Polsko-czeskie pogranicze na Śląsku Cieszyńskim. Zagadnienia językowe, Kraków: Księgarnia Akademicka.
- Labocha J. 2003: Właściwości językowo-stylistyczne narracji ludowej, [w:] H. Kurek, F. Tereszkiewicz (red.), Kultura wsi podkarpackiej, Kraków: Universitas, 87–93.
- Labocha J. 2015: Od gwary po dyskurs. Pogranicze polsko-czeskie na Zaolziu w badaniach językoznawczych, LingVaria X (2015), nr 1 (19), 241–250.
- Rosner E. 1995: Literatura polska z czeskiego Śląska. Rozprawy — szkice — wspomnienia, Cieszyn: Uniwersytet Śląski. Filia w Cieszynie.
- Skwarczyńska S. 1973: Stylizacja i jej miejsce w nauce o literaturze, [w:] Stylistyka polska. Wybór tekstów, wybór, oprac. i wstęp E. Miodońska-Brookes, A. Kulawik, M. Tatara, Warszawa, 227–248.
- Wilkoń A. 2002: Spójność i struktura tekstu. Wstęp do lingwistyki tekstu, Kraków: Universitas.
Referencje
Bogoczová I., Bortliczek M. 2014: Jazyk příhraničního mikrosvěta (běžná mluva Těšíňanů v ČR), Język przygranicznego mikroświata (mowa potoczna mieszkańców Zaolzia), Ostrava: Ostravská univerzita.
Głowiński M. 1973: O stylizacji, [w:] Stylistyka polska. Wybór tekstów, wybór, oprac. i wstęp E. Miodońska-Brookes, A. Kulawik, M. Tatara, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 249–263.
Kadłubiec K. D. 1973: Gawędziarz cieszyński Józef Jeżowicz, Ostrava: Profil.
Kadłubiec K. D. 1995: Górniczy śmiech. Komizm ludowy pogranicza czesko-polskiego, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Kadłubiec K. D. 2009: O poetyckim świecie Anieli Kupcowej i o tym, jak go tworzy, [w:] Kupiec A., Po naszymu pieszo i na skrzidłach, Czeski Cieszyn: Kongres Polaków w Republice Czeskiej, 7– 13.
Krawczyková M. 2009: Figuratywność poezji Anieli Kupiec, Ostrava: Ostravská univerzita.
Labocha J. 1990: Opowiadania ludowe ze Śląska Cieszyńskiego w Czechosłowacji w świetle pragmalingwistyki tekstu, Kraków: Uniwersytet Jagielloński, Rozprawy Habilitacyjne nr 195.
Labocha J. 1997: Polsko-czeskie pogranicze na Śląsku Cieszyńskim. Zagadnienia językowe, Kraków: Księgarnia Akademicka.
Labocha J. 2003: Właściwości językowo-stylistyczne narracji ludowej, [w:] H. Kurek, F. Tereszkiewicz (red.), Kultura wsi podkarpackiej, Kraków: Universitas, 87–93.
Labocha J. 2015: Od gwary po dyskurs. Pogranicze polsko-czeskie na Zaolziu w badaniach językoznawczych, LingVaria X (2015), nr 1 (19), 241–250.
Rosner E. 1995: Literatura polska z czeskiego Śląska. Rozprawy — szkice — wspomnienia, Cieszyn: Uniwersytet Śląski. Filia w Cieszynie.
Skwarczyńska S. 1973: Stylizacja i jej miejsce w nauce o literaturze, [w:] Stylistyka polska. Wybór tekstów, wybór, oprac. i wstęp E. Miodońska-Brookes, A. Kulawik, M. Tatara, Warszawa, 227–248.
Wilkoń A. 2002: Spójność i struktura tekstu. Wstęp do lingwistyki tekstu, Kraków: Universitas.