Zmiany wartościowania gwary przez mieszkańców Hajnówki na pograniczu wschodnim od połowy XX wieku do dnia dzisiejszego (na podstawie wywiadów)
SOCJOLINGWISTYKA,
Tom 30 (2016): Socjolingwistyka
Abstrakt
Chociaż w Hajnówce głównym językiem komunikacji jest polszczyzna, mieszkańcy mogą się wykazać znajomością gwar wschodniosłowiańskich, które pojawiły się tu w związku z przybyciem migrantów z okolicznych wsi w celach zarobkowych. Stosunek do wspomnianych gwar ulegał przemianom na przestrzeni siedemdziesięciolecia. Używanie gwary nie wiąże się już ze wstydem i lękiem. Gwary są obecne nie tylko w sferze rodzinnej i sąsiedzkiej — wkraczają również do sklepów czy urzędów. W artykule podejmuję próbę prześledzenia tych zmian oraz wskazania ich przyczyn. Opieram się głównie na wywiadach z mieszkańcami Hajnówki.
Słowa kluczowe
- Adamowicz J. 1982: Rys historyczny hajnowskiego przedsiębiorstwa przemysłu drzewnego, Hajnówka: Koło Zakładowe SITLiD przy HPPD.
- Barwiński M. 2004: Podlasie jako pogranicze narodowościowo-wyznaniowe, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
- Barwiński M. 2005: Struktura narodowościowa i językowa mieszkańców południowo-wschodniej części województwa podlaskiego. Porównanie wyników badań terenowych i narodowego spisu powszechnego, Pogranicze. Studia Społeczne, t. XII, 67–84.
- Bieńkowska-Ptasznik M. 2007: Polacy — Litwini — Białorusini. Przemiany stosunków etnicznych na północno-wschodnim pograniczu Polski, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
- Bonda K. 2015: Okularnik, Warszawa: Muza.
- Czarnecka K. 2015a: Zróżnicowanie językowe średniego pokolenia mieszkańców Hajnówki na pograniczu wschodnim w świetle wypowiedzi jego reprezentantów, [w:] Wierzbicka-Piotrowska E. (red.), Dialog pokoleń w języku potocznym, w języku wsi i miasta, w literaturze, w publicystyce, w teks tach kultury, Warszawa: Z prac Towarzystwa Kultury Języka, 263–273.
- Czarnecka K. 2015b: Jak się mówi w Hajnówce — według hajnowian, [w:] Czabańska-Rosada M., Golachowska E., Serafin E., Taborska K., Zielińska A. (red.), Pogranicze wschodnie i zachodnie, Warszawa–Gorzów Wielkopolski: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 205–210.
- Gryc A. (red.) 2010: Wspomnienia deportowanych z ziemi podlaskiej na Syberię i do Kazachstanu w latach 1939–1956, Hajnówka: Urząd Miasta Hajnówka.
- Informacja o ustaleniach końcowych śledztwa S 28/02/Zi w sprawie pozbawienia życia 79 osób — mieszkańców powiatu Bielsk Podlaski w tym 30 osób tzw. furmanów w lesie koło Puchał Starych, dokonanych w okresie od dnia 29 stycznia 1946 r. do dnia 2 lutego 1946 http://ipn.gov.pl/wydzial-prasowy/komunikaty/informacja-o-ustaleniach-koncowych-sledztwa-s-2802zi-w-sprawie-pozbawienia-zyc [11.08.2015 r.].
- Mironowicz A. 2015: Od Hajnówki do Pahlavi. Wspomnienia, Warszawa: Editions Spotkania.
- Monkiewicz W. 1982: Zbrodnie hitlerowskie w Hajnówce i w okolicy, Białystok: Towarzystwo Przyjaciół Hajnówki, Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Białymstoku.
- Nikitorowicz J. 1992: Socjalizacja i wychowanie w zróżnicowanych wyznaniowo i etnicznie rodzinach Białostocczyzny, Białystok: Dział Wydawnictw Filii UW.
- Pater R. 2013: Encyklopedia Hajnówki, Hajnówka: Miejska Biblioteka Publiczna w Hajnówce.
- Pater R. 2016: Miasto na skraju Puszczy Białowieskiej, Hajnówka: Miejska Biblioteka Publiczna w Hajnówce.
- Puzynina J. 2004: Problemy wartościowania w języku i w tekście, Etnolingwistyka 16, 179–189.
- Sadowski A. 1995: Pogranicze polsko-białoruskie. Tożsamość mieszkańców, Białystok: Trans Humana.
- Sadowski A. 2013: Tożsamość społeczna mniejszości na pograniczach w świetle danych spisowych, [w:] Rancew-Sikora D., Olbracht-Prondzyński C., Kaczmarczyk M., Czekanowski P. (red.), O społecznym znaczeniu tożsamości, miejsca i czasu życia. Szkice socjologiczne i gerontologiczne, Gdańsk: Wydawnictwo Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, 43–58.
- Sajewicz M. 1997: O białorusko-ukraińskiej granicy językowej na Białostocczyźnie, [w:] Ze studiów nad gwarami wschodniosłowiańskimi w Polsce, Rozprawy Slawistyczne 12, 91–107.
- Smułkowa E. 1992: Pojęcie gwar przejściowych i mieszanych na polsko-białoruskim pograniczu językowym, [w:] Między Wschodem i Zachodem, cz. 4: Zjawiska językowe na pograniczu polsko-ruskim. Dzieje Lubelszczyzny, t. 6, Lublin: Lubelskie Towarzystwo Naukowe.
- Tatarczyk W. 2000: Dzieje Hajnówki do 1944 roku, wyd. II popr. i uzup., Hajnówka: Miejska Biblioteka Publiczna w Hajnówce.
- Tatarczyk W. 2001: Dzieje Hajnówki 1944–2000, Hajnówka: Miejska Biblioteka Publiczna w Hajnówce.
- Weinreich U. 1953: Languages in Contact, New York: Linguistic Circle of New York.
- Zin W. 2010: Hajnowskie wspomnienia — pożegnanie przeszłości, Hajnówka: Miejska Biblioteka Publiczna w Hajnówce.
Referencje
Adamowicz J. 1982: Rys historyczny hajnowskiego przedsiębiorstwa przemysłu drzewnego, Hajnówka: Koło Zakładowe SITLiD przy HPPD.
Barwiński M. 2004: Podlasie jako pogranicze narodowościowo-wyznaniowe, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Barwiński M. 2005: Struktura narodowościowa i językowa mieszkańców południowo-wschodniej części województwa podlaskiego. Porównanie wyników badań terenowych i narodowego spisu powszechnego, Pogranicze. Studia Społeczne, t. XII, 67–84.
Bieńkowska-Ptasznik M. 2007: Polacy — Litwini — Białorusini. Przemiany stosunków etnicznych na północno-wschodnim pograniczu Polski, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Bonda K. 2015: Okularnik, Warszawa: Muza.
Czarnecka K. 2015a: Zróżnicowanie językowe średniego pokolenia mieszkańców Hajnówki na pograniczu wschodnim w świetle wypowiedzi jego reprezentantów, [w:] Wierzbicka-Piotrowska E. (red.), Dialog pokoleń w języku potocznym, w języku wsi i miasta, w literaturze, w publicystyce, w teks tach kultury, Warszawa: Z prac Towarzystwa Kultury Języka, 263–273.
Czarnecka K. 2015b: Jak się mówi w Hajnówce — według hajnowian, [w:] Czabańska-Rosada M., Golachowska E., Serafin E., Taborska K., Zielińska A. (red.), Pogranicze wschodnie i zachodnie, Warszawa–Gorzów Wielkopolski: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 205–210.
Gryc A. (red.) 2010: Wspomnienia deportowanych z ziemi podlaskiej na Syberię i do Kazachstanu w latach 1939–1956, Hajnówka: Urząd Miasta Hajnówka.
Informacja o ustaleniach końcowych śledztwa S 28/02/Zi w sprawie pozbawienia życia 79 osób — mieszkańców powiatu Bielsk Podlaski w tym 30 osób tzw. furmanów w lesie koło Puchał Starych, dokonanych w okresie od dnia 29 stycznia 1946 r. do dnia 2 lutego 1946 http://ipn.gov.pl/wydzial-prasowy/komunikaty/informacja-o-ustaleniach-koncowych-sledztwa-s-2802zi-w-sprawie-pozbawienia-zyc [11.08.2015 r.].
Mironowicz A. 2015: Od Hajnówki do Pahlavi. Wspomnienia, Warszawa: Editions Spotkania.
Monkiewicz W. 1982: Zbrodnie hitlerowskie w Hajnówce i w okolicy, Białystok: Towarzystwo Przyjaciół Hajnówki, Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Białymstoku.
Nikitorowicz J. 1992: Socjalizacja i wychowanie w zróżnicowanych wyznaniowo i etnicznie rodzinach Białostocczyzny, Białystok: Dział Wydawnictw Filii UW.
Pater R. 2013: Encyklopedia Hajnówki, Hajnówka: Miejska Biblioteka Publiczna w Hajnówce.
Pater R. 2016: Miasto na skraju Puszczy Białowieskiej, Hajnówka: Miejska Biblioteka Publiczna w Hajnówce.
Puzynina J. 2004: Problemy wartościowania w języku i w tekście, Etnolingwistyka 16, 179–189.
Sadowski A. 1995: Pogranicze polsko-białoruskie. Tożsamość mieszkańców, Białystok: Trans Humana.
Sadowski A. 2013: Tożsamość społeczna mniejszości na pograniczach w świetle danych spisowych, [w:] Rancew-Sikora D., Olbracht-Prondzyński C., Kaczmarczyk M., Czekanowski P. (red.), O społecznym znaczeniu tożsamości, miejsca i czasu życia. Szkice socjologiczne i gerontologiczne, Gdańsk: Wydawnictwo Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, 43–58.
Sajewicz M. 1997: O białorusko-ukraińskiej granicy językowej na Białostocczyźnie, [w:] Ze studiów nad gwarami wschodniosłowiańskimi w Polsce, Rozprawy Slawistyczne 12, 91–107.
Smułkowa E. 1992: Pojęcie gwar przejściowych i mieszanych na polsko-białoruskim pograniczu językowym, [w:] Między Wschodem i Zachodem, cz. 4: Zjawiska językowe na pograniczu polsko-ruskim. Dzieje Lubelszczyzny, t. 6, Lublin: Lubelskie Towarzystwo Naukowe.
Tatarczyk W. 2000: Dzieje Hajnówki do 1944 roku, wyd. II popr. i uzup., Hajnówka: Miejska Biblioteka Publiczna w Hajnówce.
Tatarczyk W. 2001: Dzieje Hajnówki 1944–2000, Hajnówka: Miejska Biblioteka Publiczna w Hajnówce.
Weinreich U. 1953: Languages in Contact, New York: Linguistic Circle of New York.
Zin W. 2010: Hajnowskie wspomnienia — pożegnanie przeszłości, Hajnówka: Miejska Biblioteka Publiczna w Hajnówce.