Gwara w powieściach Ryszarda Wytrycha Orły na śniegu i Czwarty grzech
SOCJOLINGWISTYKA,
Tom 30 (2016): Socjolingwistyka
Abstrakt
Przedmiotem artykułu są właściwości języka gwarowego, którym posługują się bohaterzy powieści Ryszarda Wytrycha Orły na śniegu oraz Czwarty grzech. Narrator wprowadza czytelnika do zagrody i domu Kobalów, pokazuje codzienne życie wszystkich członków rodziny, ich krewnych, sąsiadów i znajomych w realiach socjalistycznej Polski lat pięćdziesiątych. Zabiegi językowe mają charakter fragmentaryczny, odnoszą się wprawdzie do całości obu tekstów, ale obejmują zasadniczo tylko wypowiedzi bohaterów i to nie wszystkich. Ich obecność determinowana jest przez składniki fabularne utworów i dodatkowo wzmacnia funkcję prezentatywną. Wykładniki stylizacji gwarowej pełnią następujące funkcje: socjologiczną, tworzywową, ekspresywną i stylową.
Słowa kluczowe
- Bartnicka-Dąbkowska B. 1965: Podstawowe wiadomości z dialektologii polskiej z ćwiczeniami, red. B. Wieczorkiewicz, Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
- Budrewicz T. 1981: Z problemów stylizacji w prozie nurtu wiejskiego, [w:] Bubak J.,Wilkoń A. (red.), O języku literatury, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 177–189.
- Cygan S. 1997: Stan badań nad gwarami kieleckimi, [w:] Sędziak H. (red): Tradycja badań dialektologicznych w Polsce, Olsztyn: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 102–118.
- Doroszewski W. (red.) 1958–1969: Słownik języka polskiego, t. 1–11, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
- Dubisz S. 1979: Metody stylizacji gwarowej w przekroju historycznym, [w:] Tokarski J., Preyzner M. (red.), Język. Teoria — Dydaktyka. Materiały III Konferencji Młodych Językoznawców — Dydaktyków, Zielona Góra, 26–27 maja 1978 r., Kielce: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 76–92.
- Dubisz S. 1986: Stylizacja gwarowa w polskiej prozie trzydziestolecia powojennego (nurt ludowy w latach 1945–1975), Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład im. Ossolińskich — Wydawnictwo PAN.
- Jaros V. 1996: Gwara góralska w powieści Jalu Kurka pt. „Księga Tatr”, Prace Naukowe. Filologia Polska. Językoznawstwo III, 49–71.
- Jaros V. 2012: Gwara w „Ludziach stamtąd” Marii Dąbrowskiej, [w:] Hurnikowa E., Wróbel E. (red.), Czytanie Dwudziestolecia III, t. 2, Częstochowa: Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza, 277–296.
- Kamińska M. 1968: Gwary Polski centralnej, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
- Kita M. 1989: Wypowiedzi przerwane we współczesnym polskim języku potocznym: na materiale autentycznych tekstów, Katowice: Uniwersytet Śląski.
- Klemensiewicz Z. 1961: Jak charakteryzować język osobniczy, [w:] Klemensiewicz Z., W kręgu języka literackiego i artystycznego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 204–214.
- Krok K. 2004: Stan gwary kieleckiej na przykładzie wsi z okolic Bodzentyna, [w:] Jaros I. (red): Językoznawstwo jako przedmiot zainteresowań studenckich kół naukowych, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 75–86.
- Kucharczyk R. 2006: O podziałach dialektu małopolskiego, [w:] Okoniowa J. (red.), Studia dialektologiczne III, Kraków: Wydawnictwo Lexis, 33–46.
- Kurkowska H., Skorupka S. 2001: Stylistyka polska. Zarys, wyd. 5, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Niewolak-Krzywda A., Reczek S. (red.) 1978: Temat wiejski w literaturze polskiej, Rzeszów: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
- Nitsch K. 1957: Dialekty języka polskiego (z 3 mapami), Wrocław–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
- Nowakowska A. 1978: Stylizacja na język mówiony w polskiej powieści współczesnej. Zarys problematyki, [w:] Skubalanka T. (red.), Studia nad składnią polszczyzny mówionej, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
- Sarnowska-Giefing I. 2005: Nomina sacra w przestrzeni komunikacji negatywnej (na przykładzie satyr Krzysztofa Opalińskiego, Adama Naruszewicza i Ignacego Krasickiego), [w:] Mikołajczak S., ks. Węcławski T. (red.), Język religijny dawniej i dziś II, Poznań: Wydawnictwo Poznańskich Studiów Polonistycznych, 358–368.
- SGPKarł — Karłowicz J., Słownik gwar polskich, t. 1–6, Kraków 1900–1911.
- Urbańczyk S. 1984: Zarys dialektologii polskiej, wyd. 7, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
- USJPDub — Dubisz S. (red.), Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 1–4, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006.
- Wieczorek H. 1988: Stylizacja gwarowa w „Godkach świętokrzyskich” J. Ozgi-Michalskiego, Poradnik Językowy 4, 276–278.
- Wilkoń A. 1976: O języku i stylu „Ogniem i mieczem” H. Sienkiewicza. Studia nad tekstem, Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
- Wilkoń A. 1984: Problemy stylizacji językowej w literaturze, Przegląd Humanistyczny 4, 11–27.
- Wilkoń A. 1975: O języku pisarzy nurtu wiejskiego, [w:] Stępień M. (red.), W kręgu literatury Polski Ludowej, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 230–250.
Referencje
Bartnicka-Dąbkowska B. 1965: Podstawowe wiadomości z dialektologii polskiej z ćwiczeniami, red. B. Wieczorkiewicz, Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
Budrewicz T. 1981: Z problemów stylizacji w prozie nurtu wiejskiego, [w:] Bubak J.,Wilkoń A. (red.), O języku literatury, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 177–189.
Cygan S. 1997: Stan badań nad gwarami kieleckimi, [w:] Sędziak H. (red): Tradycja badań dialektologicznych w Polsce, Olsztyn: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 102–118.
Doroszewski W. (red.) 1958–1969: Słownik języka polskiego, t. 1–11, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Dubisz S. 1979: Metody stylizacji gwarowej w przekroju historycznym, [w:] Tokarski J., Preyzner M. (red.), Język. Teoria — Dydaktyka. Materiały III Konferencji Młodych Językoznawców — Dydaktyków, Zielona Góra, 26–27 maja 1978 r., Kielce: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 76–92.
Dubisz S. 1986: Stylizacja gwarowa w polskiej prozie trzydziestolecia powojennego (nurt ludowy w latach 1945–1975), Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład im. Ossolińskich — Wydawnictwo PAN.
Jaros V. 1996: Gwara góralska w powieści Jalu Kurka pt. „Księga Tatr”, Prace Naukowe. Filologia Polska. Językoznawstwo III, 49–71.
Jaros V. 2012: Gwara w „Ludziach stamtąd” Marii Dąbrowskiej, [w:] Hurnikowa E., Wróbel E. (red.), Czytanie Dwudziestolecia III, t. 2, Częstochowa: Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza, 277–296.
Kamińska M. 1968: Gwary Polski centralnej, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kita M. 1989: Wypowiedzi przerwane we współczesnym polskim języku potocznym: na materiale autentycznych tekstów, Katowice: Uniwersytet Śląski.
Klemensiewicz Z. 1961: Jak charakteryzować język osobniczy, [w:] Klemensiewicz Z., W kręgu języka literackiego i artystycznego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 204–214.
Krok K. 2004: Stan gwary kieleckiej na przykładzie wsi z okolic Bodzentyna, [w:] Jaros I. (red): Językoznawstwo jako przedmiot zainteresowań studenckich kół naukowych, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 75–86.
Kucharczyk R. 2006: O podziałach dialektu małopolskiego, [w:] Okoniowa J. (red.), Studia dialektologiczne III, Kraków: Wydawnictwo Lexis, 33–46.
Kurkowska H., Skorupka S. 2001: Stylistyka polska. Zarys, wyd. 5, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Niewolak-Krzywda A., Reczek S. (red.) 1978: Temat wiejski w literaturze polskiej, Rzeszów: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Nitsch K. 1957: Dialekty języka polskiego (z 3 mapami), Wrocław–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Nowakowska A. 1978: Stylizacja na język mówiony w polskiej powieści współczesnej. Zarys problematyki, [w:] Skubalanka T. (red.), Studia nad składnią polszczyzny mówionej, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Sarnowska-Giefing I. 2005: Nomina sacra w przestrzeni komunikacji negatywnej (na przykładzie satyr Krzysztofa Opalińskiego, Adama Naruszewicza i Ignacego Krasickiego), [w:] Mikołajczak S., ks. Węcławski T. (red.), Język religijny dawniej i dziś II, Poznań: Wydawnictwo Poznańskich Studiów Polonistycznych, 358–368.
SGPKarł — Karłowicz J., Słownik gwar polskich, t. 1–6, Kraków 1900–1911.
Urbańczyk S. 1984: Zarys dialektologii polskiej, wyd. 7, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
USJPDub — Dubisz S. (red.), Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 1–4, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006.
Wieczorek H. 1988: Stylizacja gwarowa w „Godkach świętokrzyskich” J. Ozgi-Michalskiego, Poradnik Językowy 4, 276–278.
Wilkoń A. 1976: O języku i stylu „Ogniem i mieczem” H. Sienkiewicza. Studia nad tekstem, Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
Wilkoń A. 1984: Problemy stylizacji językowej w literaturze, Przegląd Humanistyczny 4, 11–27.
Wilkoń A. 1975: O języku pisarzy nurtu wiejskiego, [w:] Stępień M. (red.), W kręgu literatury Polski Ludowej, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 230–250.